Spis treści:

1. „Niespokojne nogi”
2. Kiedy podejrzewać zespół niespokojnych nóg? 
3. „Czemu mam niespokojne nogi?”
4. Terapia 
5. Do kogo po poradę?

„Niespokojne nogi” 

Zespół niespokojnych nóg charakteryzuje się występowaniem nieprzyjemnych dolegliwości w obrębie kończyn dolnych związanych z przymusowym ich poruszaniem, które przynosi ulgę. Najczęstszą porą dnia, kiedy występują najsilniejsze objawy, jest późny wieczór i noc. Wielu pacjentów zgłasza się do lekarza mocno zaniepokojeni, gdyż objawy nie pozwalają im zasypiać oraz efektywnie przesypiać nocy. Następnego dnia są zmęczeni, rozdrażnieni oraz niewyspani. Zespół ten może być mylony z innymi chorobami z kręgu neurologicznych oraz psychicznych, gdyż obraz kliniczny może mieć pewne podobieństwa. Diagnostyka powinna być wnikliwa, obejmująca diagnostykę różnicową, która z kolei powinna być poparta dokładnym wywiadem klinicznym a w niektórych przypadkach konsultacją neurologiczną lub psychiatryczną.

Kiedy podejrzewać zespół niespokojnych nóg?  

Zespół ma kilka charakterystycznych składowych, wśród których można wymienić:

• przymus poruszania kończynami dolnymi, najczęściej w godzinach wieczornych i nocnych. Pacjent czuje niepokój i dyskomfort w nogach, który wymusza na nim ruch. Często ma to miejsce w nocy, podczas snu albo przed pójściem spać,
• objawy zwiększają nasilenie podczas spoczynku, kiedy pacjent siada lub kładzie się (kiedy zaprzestaje ruchu),
• objawy ustępują podczas ruchu,
• zespół nie jest składową żadnych innych chorób, w przebiegu których może występować „niepokój” nóg,
• objawy często ustępują po leczeniu dopaminergicznym,
• występowanie u krewnych pierwszego stopnia.

W diagnostyce różnicowej należy brać pod uwagę choroby, które mogą obrazem klinicznym przypominać zespół niespokojnych nóg. Niepokój ruchowy może wpisywać się w obraz wielu jednostek chorobowych takich jak choroba Parkinsona, zespół nadpobudliwości z deficytem uwagi (ADHD), zaburzenia lękowe, zakażenie układu nerwowego, cukrzyca, zapalenie stawów. Ruchy przymusowe kończyn mogą być także powikłaniem działania niektórych leków jak neuroleptyki czy leki o działaniu dopaminergicznym.  

Terapia zespołu niespokojnych nóg, fot. panthermedia

„Czemu mam niespokojne nogi?” 

Do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego konieczne jest odpowiednie stężenie różnych neuroprzekaźników i mikroelementów. Badania wykazały, że w patofizjologii zespołu niespokojnych nóg dużą rolę odgrywa żelazo i dopamina. U osób z rozpoznanym zespołem obserwuje się niskie stężenie żelaza lub jego nieprawidłowy mechanizm działania w pewnych obszarach mózgu. Częściej występuje u osób z niedokrwistością z niedoboru żelaza. Badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego wskazują, że u osób z tym zespołem występuje zmniejszona zawartość żelaza w poszczególnych strukturach mózgu w stosunku do osób zdrowych. Może to wynikać zarówno z nieprawidłowości w transporcie żelaza do mózgu jak i zaburzenia jego miejscowego działania na komórki nerwowe. W patomechanizmie zespołu niespokojnych nóg dużą rolę odgrywa dopamina, neuroprzekaźnik w układzie nerwowym, który bierze udział m.in w napędzie ruchowym, koordynacji oraz napięciu mięśniowym, a także kontroli procesów emocjonalnych i czynności psychicznych. Hipoteza dopaminowa zespołu niespokojnych nóg zakłada przyspieszony metabolizm dopaminy, przez co dochodzi do niedoboru tego przekaźnika w pewnych strukturach mózgu, doprowadzając do zaburzeń koordynacji ruchowej. Ostatnio także przeprowadzono badania, których wyniki wykazywały związek pomiędzy występowaniem poszczególnych genów a zwiększonym ryzykiem rozwoju zespołu niespokojnych nóg. Geny te kodują białka odpowiedzialne za procesy neurogenezy (tworzenia ośrodkowego układu nerwowego) i powstawania połączeń nerwowych. 

Terapia  

Skuteczne leczenie w wielu jednostkach chorobowych jest silnie uwarunkowane wiedzą na temat patomechanizmu ich powstawania. W przypadku zespołu niespokojnych nóg patofizjologia tego schorzenia nadal jest poznawana i odkrywane są coraz to nowsze szczegóły mechanizmu rozwoju choroby. Tak, jak zostało wspomniane powyżej, dużą rolę w patomechanizmie przypisuje się dopaminie. Jednak nie polega on tylko na prostym niedoborze tej cząsteczki – który w prosty sposób można suplementować – lecz na złożonym procesie transportu i metabolizmu we wnętrzu komórki nerwowej. Istotnym elementem leczenia jest suplementacja preparatami żelaza. U ponad 25% osób z zespołem niespokojnych nóg występuje niedobór żelaza. Żelazo zazwyczaj jest stosowane doustnie, niektórzy jednak pacjenci wymagają suplementacji dożylnej.  Przed włączeniem suplementacji konieczne jest oznaczenie żelaza i białek biorących udział w transporcie i magazynowaniu żelaza. Istotne jest także określenie, czy zespół ma charakter idiopatyczny czy wynika z innej przyczyny np. ciąży, działania innych leków, niewydolności nerek czy też innych chorób, które przebiegają z niedokrwistością. W postępowaniu niefarmakologicznym można stosować ćwiczenia aerobowe, których regularne wykonywanie (minimum 3 razy tygodniowo) przez 30 minut zmniejsza nasilenie objawów u części chorych. Skuteczne mogą okazać się masaże dolnych części ciała oraz gorące kąpiele. 

Do kogo po poradę? 

Osoby, które cierpią na podobne objawy, powinny zgłosić się do lekarza neurologa lub psychiatry. Zespół niespokojnych nóg może być także diagnozowany i leczony przez lekarza rodzinnego. Diagnostyka powinna rozpoczynać się od szczegółowego wywiadu dotyczącego długości trwania objawów i ich charakteru, oznaczenia stężenia żelaza we krwi oraz wykluczenia innych przyczyn będących źródłem nadmiernej aktywności ruchowej podczas snu i w godzinach wieczornych. W przypadkach trudnych diagnostycznie pacjenci powinni być kierowani do poradni specjalistycznych zajmujących się diagnostyką i leczeniem zespołu niespokojnych nóg.