Czucie powierzchowne (eksteroceptywne) odbierane jest przez receptory rozmieszczone w skórze i obejmuje takie modalności czucia jak dotyk, ból i temperaturę. Istnieje wiele schorzeń, w przebiegu których mogą występować różne zaburzenia czucia. Są one najczęściej objawem chorób neurologicznych, towarzysząc schorzeniom ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia włókien czuciowych nerwów lub ośrodków czucia wyższych pięter układu nerwowego. Mogą występować również w schorzeniach ogólnoustrojowych niezwiązanych z uszkodzeniem układu nerwowego.
Rodzaje zaburzeń czucia powierzchniowego
W zależności od poziomu i rodzaju uszkodzenia układu nerwowego zaburzenia czucia mogą przyjmować różna formę. Uszkodzenie neuronów czuciowych może dawać zarówno objawy ubytkowe, czyli utratę lub osłabienie czucia, jak i ich nadmiernego odczuwania prowadząc do przeczulicy. Do częstych zaburzeń należą również parestezje - czucie spaczone.
Do objawów ubytkowych zaliczamy:
- utratę czucia bólu (analgesia),
- osłabienie czucia bólu (hypalgesia),
- utratę czucia dotyku (abaesthesia),
- osłabienie czucia dotyku (hypaesthesia),
- utratę czucia temperatury (thermoanaesthesia),
- osłabienie czucia temperatury (thermohypoaesthesia).
Nadmierne odczuwanie bodźców może objawiać się jako:
- przeczulica na dotyk (hyperaesthesia),
- przeczulica na ból (hyperalgesia),
- wzmożone odczuwanie temperatury (thermohyperaesthesia),
- hiperpatia - lekki dotyk jest odczuwany jako ból, który promieniuje do odległych części ciała i utrzymuje się po zakończeniu działania bodźca. Hiperpatia może towarzyszyć uszkodzeniom wzgórza bądź neuralgiom nerwów obwodowych,
- alodynia występuje kiedy bodźce nie powodujące bólu są odbierane jako bolesne,
- kauzalgia – poza włóknami czuciowymi uszkodzone są również autonomiczne, co wywołuje stały, piekący ból, któremu towarzyszą takie zmiany troficzne jak: zaczerwieniona, lśniąca skóra, nadmierne pocenie, zmiany w obrębie paznokci i włosów,
- alestezja – odczuwanie jednego typu bodźca jako innego np. dotyk jako gorąco,
- alocheria – występuje kiedy bodźce czuciowe odbierane są w punkcie symetrycznym drugiej połowy ciała,
- poliestezja – odbieranie czucia jako dwóch następujących po sobie różnych typów czucia, najpierw dotyku, a później bólu, jeśli czucie dotyku jest przewodzone szybciej niż bólu, zjawisko takie obserwowano w wiądzie rdzenia,
- parestezje – nieprawidłowa percepcja bodźców czuciowych związana z uszkodzeniem cienkich włókien oraz ubytkom czucia bólu i temperatury. Opisywane są przez pacjentów jako mrowienie, drętwienie, uczucie ciepła, zimna, wibrowania, przebiegania prądu, „wbijania igieł” lub „chodzenia mrówek pod skórą”. Mogą być prowokowane bodźcem np. delikatnym dotykiem lub występować spontanicznie.
fot. shutterstock
Przyczyny zaburzeń czucia
Do najczęstszych przyczyn zaburzeń czucia spowodowanych uszkodzeniem obwodowego układu nerwowego należą:
- uszkodzenia nerwów obwodowych w przebiegu urazów lub ucisku ( np. zespół cieśni nadgarstka, zespół cieśni nerwu łokciowego). Dolegliwości mają charakter osłabienia lub utraty czucia bądź parestezji w obszarze unerwienia uszkodzonego nerwu.
- polineuropatie: polineuropatię cukrzycową, z niedoboru tiaminy, paraneoplastyczną, amyloidową, mocznicową, w przebiegu celiakii, w przebiegu sarkoidozy, w przebiegu zakażenia HIV-1, polineuropatię toksyczną po chemioterapii, postacie wrodzone polineuropatii czuciowych. Polineuropatie czysto czuciowe są rzadkie. Często towarzyszy im subkliniczne zajęcie włókien ruchowych, wykrywane w badaniu neurofizjologicznym.
- uszkodzenie zwojów korzeni grzbietowych przez wirus ospy wietrznej w przebiegu półpaśca
- radikulopatie powodowane przez ucisk na korzenie nerwów rdzeniowych np.w przebiegu zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, bądź przepukliny krążka międzykręgowego. Zaburzenia czucia przyjmują wówczas postać parestezji, osłabienia lub zniesienia czucia zlokalizowane w dermatomach reprezentujących uszkodzone korzenie.
