Ogólnie wiele różnych czynników zakaźnych powiązano z autoimmunologicznymi zapaleniami mózgu np.
- wirus opryszczki pospolitej
- wirus Epstein-Barr
- wirus grypy A i B
- wirus ospy wietrznej i półpaśca
- wirus świnki
- wirus odry
- wirus cytomegalii
- densowirusy
- Mycoplasma pneumoniae
- Chlamydophila pneumoniae
- Bordetella pertusis
- Bordetella parapertusis
- Mycobacterium tuberculosis
- paciorkowce hemolityczne grupy A ( group A hemolitic Streptococcus )
- Toxoplasma gondii
Wykaz czynników zakaźnych powiązanych z autoimmunologicznymi zapaleniami mózgu znajduje się w artykule ,,Anti-N-methyl-D-aspartate receptor encephalitis associated with acute Toxoplasma gondii infection A case report.", jeżeli chodzi o Mycobacterium tuberculosis oraz wirusa cytomegalii informacje pochodzą z innego źródła.
Czyli dany wirus, bakteria itp. może aktywować układ odpornościowy, który zaczyna atakować komórki nerwowe własnego organizmu.
U dzieci z reguły czynnik zakaźny odpowiada za autoimmunologiczne zapalenie mózgu. Nowotwory występują rzadziej chociaż też mogą być i trzeba być ostrożnym, żeby go ewentualnie nie przeoczyć.
U dzieci dominują objawy neurologiczne, chociaż np. regres behawioralny jest powszechny i objawy związane z nieprawidłowym zachowaniem też występują. Dodatkowo poważne problemy z mówieniem, komunikacją itp. Łatwo pomylić z autyzmem. Autyzm plus objawy neurologiczne drgawki, padaczka itp. powinno skłaniać do rozważenia diagnozy autoimmunologicznego zapalenia mózgu np. anty-NMDAR, ale najlepiej przebadać wiele przeciwciał.
U dorosłych wiele przypadków jest związanych z nowotworem ( ale też jest wiele bez obecności guza ).
Objawy psychiatryczne są bardzo powszechne. Jeżeli do tego dochodzą objawy neurologiczne nawet subtelne należy rozważyć diagnozę autoimmunologiczne zapalenia mózgu anty-NMDAR lub związanego z innymi przeciwciałami.
Był przypadek pacjentki z cytomegalowirusowym zapaleniem mózgu u której wykryto również przeciwciała anty-GAD ( w płynie mózgowo-rdzeniowym wykryto DNA cytomegalowirusa ). Kobieta miała nieprawidłowo funkcjonującą śledzionę. Kombinacja leków: prednizonu, dożylnej immunoglobuliny i leków przeciwwirusowych sprawiły, że kobieta niemal całkowicie wyzdrowiała.
Czyli infekcje wirusowe mogą współwystępować z czynnikiem autoimmunologicznym. Na ten fakt trzeba zwrócić szczególną uwagę. Bo możemy postawić diagnozę wirusowego zapalenia mózgu, leczyć lekami przeciwwirusowymi, ale jest jeszcze czynnik autoimmunologiczny i należy dodatkowo stłumić układ immunologiczny zastosować immunoterapię, żeby pacjent wrócił w pełni do zdrowia. Przypadek kobiety z zapaleniem mózgu wywołanym cytomegalowirusem oraz przeciwciałami anty-GAD w artykule:
,,CMV-associated encephalitis and antineuronal autoantibodies - a case report"
Atrofia mózgu w anty-NMDAR encephalitis jest w wielu przypadkach odwracalna nawet całkowicie.
Więcej na ten temat:
,,Reversible brain atrophy in anti-NMDA receptor encephalitis: a long-term observational study"
Oczywiście nikt nie daje gwarancji i różnie to bywa jednak jest pewna nadzieja dla pacjentów i ich rodzin, że atrofia mózgu odwróci się.
Zdarzały się przypadki, że autoimmunologiczne zapalenia mózgu z przeciwciałami anty-NMDAR ustępowały spontanicznie. Jednak nieleczenie tego typu
chorób neurologicznych, opóźnione leczenie, nieprawidłowe to zagrożenie dla życia pacjenta. Szybko wdrożone i prawidłowe leczenie to kwestia kluczowa.
Nawet jak nie ma jeszcze wyniku badań przeciwciał, a istnieje uzasadnione podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia mózgu wdraża się empirycznie immunoterapię.
Ważne:
Jeżeli po wirusowym zapaleniu mózgu symptomy nawracają może to być spowodowane odpowiedzią autoimmunologiczną. Taki mechanizm zaobserwowano po opryszczkowych zapaleniach mózgu. W 20 procent przypadków objawy nawracały, ale wirusa nie było. U dzieci pojawiały się ruchy stereotypowe u dorosłych powszechnie nieprawidłowości psychiatryczne i zmiany funkcji poznawczych.
Podsumowując jeżeli po wirusowym zapaleniu mózgu występują przedłużające się objawy, nietypowe, nawracające należy szukać przeciwciał. Nawracające objawy można zlikwidować immunoterapią: sterydy, immunoglobulina, wymiana osocza, rituximab takie środki zazwyczaj są rekomendowane nawet jak wynik przeciwciał wyjdzie ujemny.
,,Postviral autoimmune encephalitis has been established as disease mechanism after herpes simplex virus encephalitis. Relapsing symptoms in the absence of virus occur in up to 20% of cases. The clinical presentation is relatively stereotyped in children, consisting of choreoathetosis and reduced levels of consciousness. Adults commonly present with psychiatric abnormalities and cognitive changes. Virus-induced antibody generation seems to be a widespread mechanism not confined to Herpesviridae and N-methyl-D-aspartate receptor antibodies SUMMARY: The presence of prolonged, atypical, or relapsing symptoms after virus encephalitis must be actively determined, requiring early follow-up visits of patients, and should always prompt the search for underlying autoantibodies. Relapsing symptoms can markedly improve with immunotherapy, thus treatment, including corticosteroids, plasma separation, immunoglobulins, and rituximab is usually recommended, even if no specific antibody was detected."
,,Postviral autoimmune encephalitis: manifestations in children and adults." Prüss H.
Jeżeli chodzi o leczenie:
Immunoterapia pierwszego rzutu:
- wysokie dawki dożylnych sterydów, dożylne wlewy immunoglobuliny, wymiana osocza
Immunoterapia drugiego rzutu:
- rituximab lub cyklofosfamid lub oba środki naraz ( u dzieci wybiera się rituximab )
Zazwyczaj zaczyna się od sterydów.
Sterydy podaje się w wysokich dawkach dożylnie.
Warto zwrócić uwagę na dożylne wlewy immunoglobuliny mogą być bardzo pomocne.
Niektórzy twierdzą, że rituximab należy włączyć do immunoterapii pierwszego rzutu.
Przykładowy schemat leczenia sterydy, dożylna immunoglobulina, wymiana osocza, rituximab
Żeby zmniejszyć ryzyko nawrotów stosuje się azatioprynę ( Imuran ). Jest to tzw. długotrwała immunosupresja.
Oczywiście o leczeniu: zastosowanych środkach, kombinacji tych leków, dawkach itp. decyduje lekarz najlepiej taki, który ma doświadczenie w tego typu chorobach.
Oczywiście istnieją przeciwwskazania, mogą pojawić się skutki uboczne nawet bardzo poważne itp.
Pacjent może nie reagować za bardzo na leczenie np. na sterydy.
Generalnie jeżeli nie ma odpowiedzi na immunoterapię pierwszego rzutu czyli sterydy, immunoglobulinę, wymianę osocza, a zdarza się to dość często ( w połowie przypadków ) przechodzi się do immunoterapii drugiego rzutu.
Niekiedy w ramach immunoterapii drugiego rzutu można powtórzyć schemat leczenia z immunoterapii pierwszego rzutu np. sterydy plus dożylna immunoglobulina.
Odpowiedź na immunoterapię to argument za tym, że choroba ma podłoże autoimmunologiczne.
Usunięcie guza jeżeli istnieje stanowi bardzo ważny element leczenia.
Jeżeli guz nie zostanie znaleziony i usunięty ( np. potworniak jajnika ):
- choroba może trwać dłużej,
- efekty leczenia mogą być mniejsze
- zwiększa się ryzyko nawrotów
Czyli jak choroba się przedłuża, są słabe efekty leczenia itp. należy brać pod uwagę fakt, że nowotwór mógł zostać pominięty. Guzy mogą być małe więc bardzo łatwo je przeoczyć. Prawidłowe wyniki obrazowania, czy markerów nowotworowych nie wykluczają guza.
Były przypadki, że pacjent z guzem wrócił do zdrowia po immunoterapii pomimo tego, że guz nie został usunięty. Jednak ryzyko nawrotów jest większe bo to nowotwór aktywuje autoimmunologiczną odpowiedź zapalną.
Jeżeli chodzi o odpowiedź na leczenie może być tak, że po wdrożeniu immunoterapii czy usunięciu ewentualnego guza poprawa jest spektakularna czyli duża i szybka.
Może być tak, że po wdrożeniu immunoterapii pacjent powoli dochodzi do siebie.
Ważne:
Może być tak, że pacjent otrzymuje immunoterapię i można odnieść pozorne wrażenie, że środki nie działają. Przerwanie terapii to błąd. Może być tak, że pacjent dopiero za jakiś zacznie reagować na leczenie i finalnie odzyska pełne zdrowie. Informacja zaczerpnięta ze strony:
https://www.autoimmuneencephalitis.net/resources
Generalnie dobrze jest umieszczać w internecie filmy, które pokazują objawy choroby tak, żeby ułatwić diagnostykę. Nawet intuicyjnie jak coś się zobaczy to można później rozpoznać podobny przypadek.
Dobrze, żeby powstało jakieś czasopismo np. wydawane co kwartał na temat autoimmunologicznych zapaleń mózgu ( anty-NMDAR, anty-AMPAR, anty-LGI1 itp. ).
Dobrze, żeby nasze firmy farmaceutyczne pracowały nad nowymi lekami przeciwzapalnymi oraz immunosupresyjnymi. Może to być korzystne i dla pacjentów i dla tych firm ( neuroimmunologia to przyszłość ).
Warto zainteresować większą liczbę immunologów chorobami neurologicznymi ( anty-NMDAR encephalitis, padaczka autoimmunologiczna, demencja autoimmunologiczna, przewlekły stan zapalny OUN w
chorobie Parkinsona i wiele innych ).
Do kogo się zgłosić jeżeli chodzi o podejrzenie autoimmunologicznych zapaleń mózgu.
Szpitale, które mają doświadczenie w leczeniu tego typu przypadków:
- Uniwersytecki Szpital Kliniczny UM we Wrocławiu im Jana Mikulicza-Radeckiego, Borowska 213, 50-556 Wrocław, telefon 71 733 11 10
- 4. Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ, ul. Weigla 5, 50-981 Wrocław, telefon 261 660 357
- Szpital Kliniczny im. Heliodora Święcickiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań, tel. centrala: 61 869 1100
- SP ZOZ Szpital Uniwersytecki w Krakowie, ul. Mikołaja Kopernika 36, 31-501 Kraków, telefon 12 424 70 00
- Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie, ul. Wołoska 137, 02-507 Warszawa, tel.: +48 22 508 14 50
- i pewnie jeszcze inne placówki
Generalnie należy zawsze skontaktować się z kliniką neurologii bo są to ciężkie i rzadkie przypadki. Choroba może skończyć się śmiercią. W wielu przypadkach dzięki immunoterapii oraz usunięciu ewentualnego guza możliwy jest całkowity powrót do zdrowia ze stanu dramatycznego: psychoza, drgawki, katatonia, śpiączka, niewydolność oddechowa, krążeniowa itp.
Niewydolność oddechowa, krążeniowa to kwestie na które należy zwrócić szczególną uwagę.
Osoby z autoimmunologicznym zapaleniem mózgu z przeciwciałami anty-NMDAR mogą być niebezpieczne dla innych i dla siebie samych.
Bortezomib to lek przeciwnowotworowy, który może być wykorzystany w przypadku ciężkich i opornych na leczenie autoimmunologicznych zapaleń mózgu z przeciwciałami anty-NMDAR. Więcej na ten temat:
,,Bortezomib for treatment of therapy-refractory anti-NMDA receptor encephalitis."
Rituximab oraz cyklofosfamid to leki immunosupresyjne oraz przeciwnowotworowe. Wykorzystuje się je w leczeniu autoimmunologicznych zapaleń mózgu.
Ciekawe czy można byłoby wytypować leki przeciwnowotworowe podobne w działaniu do rituximabu, cyklofosfamidu lub bortezomibu, które można byłoby wykorzystać również w leczeniu autoimmunologicznych zapaleń mózgu.