Półpasiec to ostra, zakaźna choroba. W jej przebiegu dochodzi do zmian zapalnych, głównie w zwojach międzykręgowych i/lub w zwojach nerwów czaszkowych oraz bardzo charakterystycznej, pęcherzykowej wysypki, która występuje w obrębie skóry unerwionej przez zmieniony chorobowo nerw. Do zachorowania dochodzi wskutek reaktywacji zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca (varicella zoster), który po zakażeniu pierwotnym, przeżył w stanie utajonym w zwojach nerwowych rdzenia kręgowego. Najczęściej zakażenie pierwotne ma miejsce w dzieciństwie.

Rocznie ok. 10-20% populacji choruje na półpaśca, zapadalność wzrasta wraz z wiekiem - pomiędzy 20 a 50 rokiem życia są to 2-3 zachorowania na 1000 osób, po 80 roku życia jest to aż 10 zachorowań na 1000 osób.

Zazwyczaj pierwotny proces zapalny toczy się w jednym zwoju międzykręgowym, zwojach czuciowych nerwów czaszkowych, rogach tylnych, gałązkach łączących, zwojach współczulnych, gdzie wirus dostaje się drogą krwionośną, a później przenika wzdłuż włókien nerwowych do odpowiedniego dermatomu (jest to obszar zaopatrywany czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy). Okres wylęgania półpaśca to najczęściej 14-21 dni.

Jakie są objawy półpaśca?

Choroba zaczyna się gorszym samopoczuciem. Może pojawić się ból głowy lub gardła. W wielu przypadkach pojawia się gorączka. Jednym z najważniejszych objawów jest pojawienie się zmian skórnych oraz ból skóry unerwionej przez chorobowo zmieniony nerw. Wykwity pęcherzykowe występują zazwyczaj po jednej stronie ciała - najczęściej właśnie dzięki temu można postawić właściwą diagnozę.

Gdzie najczęściej pojawia się półpasiec?

Najczęściej półpasiec pojawia się w obszarze dermatomów (jest to obszar skóry, który jest zaopatrywany czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy) piersiowych, szyjnych, w nerwie trójdzielnym (twarz). Najbardziej niebezpieczny jest półpasiec oczny oraz uszny.
Półpasiec oczny pojawia się podczas zapalenia I gałązki nerwu trójdzielnego. Choroba zajmuje czoło, skroń, powiekę i rogówkę. Pojawia się uporczywy i silny ból.
Półpasiec uszny powstaje w wyniku zapalenia zwoju kolankowego. Pojawia się silny ból ucha, wysypka obejmująca małżowinę uszną (w niektórych przypadkach wysypka obejmuje także zewnętrzny przewód słuchowy i błonę bębenkową).

Nerwoból po półpaścu (postherpetic neuralgia - PHN)

Pacjenci chorujący na półpaśca najczęściej określają ból jako piekący, rozrywający, palący. Często zgłaszanym problemem są zaburzenia czucia w obrębie zajętym przez chorobę. W większości przypadków ból ustępuje wraz ze zniknięciem zmian skórnych.
Niestety w 10-15% przypadków ból utrzymuje się i przybiera postać przewlekłego bólu neuropatycznego, który w znacznym stopniu upośledza sprawność i funkcjonowanie pacjentów.
Ból to ważne odczucie o znaczeniu fizjologicznym. Kiedy zmienia się w przewlekły, traci funkcję sygnału alarmowego i wtedy uznaje się to za stan patologiczny. Rozwój bólu przewlekłego występuje w reakcji na uszkodzenie tkanek i włókien nerwowych.

Cechy kliniczne bólu neuropatycznego:

• Rodzaj bólu: ból piekący, zimny ból,
• Towarzyszące objawy czuciowe: parestezje, drętwienia, swędzenie,
• bóle napadowe: przeszywające, przypominające rażenie prądem,
• zaczyna się od razu po urazie lub jest opóźniony,
• zaburzenia czucia w anatomicznym zakresie unerwienia.

fot. panthermedia

Często bólom neuropatycznym towarzyszą:

• allodynia - jest to ból wywołany bodźcem, który w normalnych warunkach go nie wywołuje
• hiperalgezja - to zwiększone uczucie bólu po działaniu bodźca, który jest normalnie bolesny,
• hiperpatia - to zespół objawów, w których następuje podniesienie progu czucia, opóźnienie w percepcji bodźca, nieadekwatnie bolesna reakcja na bodziec.

Współistniejące problemy:

•  depresja, zaburzenia nastroju,
•  zaburzenia snu,
•  utrata pracy,
•  problemy finansowe, małżeńskie,
•  neurologiczny deficyt ruchowy i inny rodzaj deficytu neurologicznego, który jest spowodowany chorobą neurologiczną powodującą ból.

Aby zdiagnozować poziom bólu u pacjenta, stosuje się skalę wzrokowo-analogową (visual analogue scale - VAS). Ma ona postać odcinka o długości 10 cm, gdzie 0 to całkowity brak bólu, a 10 to ból najsilniejszy. Ból w granicach 1-3 to ból słaby, 4-6 umiarkowany, a 7-10 to ból bardzo silny. Można zastosować także skalę werbalną. Użycie skal pozwala na ocenę skuteczności włączonego leczenia.

Ból po półpaścu to ból w miejscu zajętym przez półpasiec, który występuje co najmniej 3 miesiące po zniknięciu zmian skórnych. Ból ten może utrzymywać się wiele lat. Leczenie bólu neuropatycznego po półpaścu odnosi się do leczenia specyficznego dla choroby podstawowej oraz leczenie objawowe - miejscowe i ogólnoustrojowe.

Leczenie miejscowe

Najczęściej stosuje się smarowanie kapsaicyną obszaru przewlekłego bólu, która powoduje zmniejszenie neurotransmisji bólu. Można także zastosować blokady nerwów współczulnych. Pomocne może się także okazać wykorzystanie stymulacji np. przezskórnej stymulacji elektrycznej nerwów, akupunktury, stymulacji rdzenia kręgowego, masażu.

Dopełnieniem leczenia miejscowego jest leczenie ogólnoustrojowe.

Leczenie ogólnoustrojowe

Tutaj podstawą jest farmakoterapia wspomagana przez terapię behawioralną. Leczenie polega na stosowaniu trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (amitryptylina, dezypramina, klomipramina) w monoterapii lub w połączeniu z innymi lekami. Leki te hamują transmisję bólu dzięki wychwytowi zwrotnemu serotoniny i noradrenaliny. Ponadto leki stabilizują nastrój oraz stabilizują sen.
W leczeniu neuralgii stosuje się także leki przeciwpadaczkowe - np. gabapentynę (w Stanach Zjednoczonych lek ten jest zarejestrowany do leczenia neuralgii po półpaścu).

Uzupełnieniem leczenia farmakologicznego jest terapia behawioralna, wspierana technikami relaksacji, dzięki którym zmniejsza się pobudliwość autonomicznego układu nerwowego oraz częstość wyładowań neuronów.

Należy pamiętać, że leczenie bólu po półpaścu nie jest łatwe. W wielu przypadkach ból ustępuje po zniknięciu zmian skórnych. Jeśli jednak nie znika po 3 miesiącach, należy skontaktować się z lekarzem, który dobierze odpowiednie leczenie. Niestety nie ma jednej metody leczenia - najczęściej trzeba połączyć leczenie miejscowe z leczeniem ogólnoustrojowym. Najważniejsze to zgłoszenie się do lekarza, jeśli ból nie mija.