Neurologiczne zespoły paranowotworowe rozpoznawane są u pacjentów dotkniętych chorobą nowotworową, objawiające się dolegliwościami pochodzącymi ze strony układu neurologicznego bez bezpośredniego związku z rozwijającym się nowotworem. Pomimo tego, że procesy rozwoju zespołów nie są medycynie znane, dzięki wykryciu przeciwciał onkoneuronalnych możliwe jest potwierdzenie związku pomiędzy pojawiającymi się objawami a nowotworem, gdyż symptomy, jakie są charakterystyczne w tej jednostce chorobowej, mogą znacznie wyprzedzać czasowo diagnozę nowotworu.
Spis treści:
- Przyczyny zespołów paranowotworowych
- Obserwowane objawy
- Paranowotworowe zespoły neurologiczne
- Diagnoza
- Występowanie
- Przyczyny patologicznych procesów
- Kryteria diagnostyczne
- Leczenie
Zespoły paranowotworowe to pojęcie opisujące grupę określonych stanów klinicznych, które związane są z nowotworami, jednak nie są bezpośrednim następstwem ich rozwoju – naciekania, przerzutów. Częstość ich występowania określa się na około 5%-10%, w zależności od stanu chorego, rodzaju nowotworu oraz stopnia jego złośliwości. Z klinicznego punktu widzenia zespoły paranowotworowe mają duże znaczenie, gdyż mogą świadczyć o początkach rozwijającej się choroby – być jej pierwszym sygnałem, a z racji faktu, że objawy, jakie dają, są możliwe do leczenia, wpływa to znacząco na poprawę jakości i komfortu życia człowieka.
Przyczyny zespołów paranowotworowych
Stan medycyny określany na dzisiaj nie jest na poziomie, na którym swobodnie można wyjaśnić zależności i przyczyny rozwijania się zespołów paranowotworowych. Pierwszy z mechanizmów, który stanowi jedną z dwóch hipotez, mówi o zależności od niewłaściwego wydzielenia hormonów albo cytokin, drugi mechanizm kieruje uwagę na proces wydzielania przeciwciał, które kierowane są przeciwko nowotworowi, jednak swoim oddziaływaniem obejmują także tkanki zdrowe.
Obserwowane objawy
Zdecydowanie najczęściej zauważalnymi objawami w toku przebiegu zespołów paranowotworowych, są objawy ogólnoustrojowo-systemowe. Opisać je można jako wyniszczenie organizmu, zespół wyczerpania organizmu, którym towarzyszą gorączka, zaburzenia hematologiczne, nieprawidłowości ze strony układu krzepnięcia, patologie z zakresu reumatologii, jak również ze strony układu nerwowego.
Paranowotworowe zespoły neurologiczne
Odwołując się do definicji paranowotworowych zespołów neurologicznych, można powiedzieć, że są to zaburzenia pochodzące ze strony układu nerwowego, których przyczyną nie są przerzuty raka czy bezpośrednie oddziaływanie guza. Pojawienie się u osób cierpiących na nowotwór objawów, takich jak zapalenie układu limbicznego, podostre zwyrodnienie móżdżka, neuropatia czuciowa, zespół miasteniczny czy zapalenie skórno-mięśniowe, nasuwa wnioski o pojawieniu się właśnie paranowotworowego zespołu neurologicznego.
Diagnoza
Podstawą do rozpoznania jest w pierwszej kolejności stwierdzenie występowania objawów świadczących o istnieniu zespołu. Kolejnym krokiem do postawienia diagnozy jest stwierdzenie obecności przeciwciał onkoneuronalnych, takich jak anty-Hu, anty-Yo, anty-CV2, anty-Ri, anty-Ma2 oraz anty-amfifizyna. Dodatkowo podczas procesu diagnostycznego należy mieć na uwadze fakt, że neurologiczne zespoły paranowotworowe mogą zostać pomylone z zespołami móżdżkowymi, neuropatiami czy zespołem miastennym, stąd też zachodzi konieczność przeprowadzenia diagnostyki różnicowej, choćby z uwagi na fakt, że objawy pojawiające się w toku przebiegu neurologicznego zespołu paranowotworowego wyprzedzają rozpoznanie raka o kilka miesięcy, a nawet o kilka lat, Natomiast im wcześniejsza i trafniejsza diagnoza, tym skuteczniejsza i efektywniejsza terapia.
Występowanie
Zgodnie ze statystykami neurologiczne zespoły paranowotworowe występują u 1% przypadków osób cierpiących z powodu nowotworu. Niestety liczby te nie są jednoznaczne i potwierdzone, gdyż wiele danych jest rozbieżnych, podających odmienne liczby, co w dużej mierze zależy od badanej populacji. Stąd też czasami spotyka się opracowania, w których wskazuje się, że tego typu zespoły pojawiają się u około 10%, a nawet 15% osób chorych.
Zdarzają się także przypadki, kiedy toksyczne działanie terapii nowotworowej (chemioterapii radioterapii) powodować może uszkodzenia neurologiczne oraz objawy ze strony układu nerwowego. Równie dobrze układ neurologiczny może zostać uszkodzony z powodu zaburzeń metabolicznych oraz z powodu zakażenia, co stanowi dla lekarzy wyzwanie i wymaga dużej wiedzy, a niejednokrotnie również sporego doświadczenia.
Innym powodem takiego stanu rzeczy jest fakt, że poszczególne postacie kliniczne neurologicznych zespołów paranowotworowych są zróżnicowane względem siebie oraz względem częstości występowania – stąd trudności diagnostyczne i błędne rozpoznania, które zaburzają wyżej wspomnianą statystykę.
Paranowotworowe zespoły neurologiczne, fot. panthemedia
Grupą wiekową, w jakiej najczęściej obserwuje się występowanie zespołów, to osoby w wieku średnim. W kontekście płci dane liczbowe także są rozbieżne – w badaniach przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii częściej zespoły pojawiały się u kobiet, natomiast na gruncie francusko-hiszpańskim w przewadze byli mężczyźni.
Przyczyny patologicznych procesów
Obecnie w medycynie funkcjonuje hipoteza opierająca się na działaniu mechanizmów immunologicznych – obserwowanych podczas badań neuropatologicznych, które to wykazują okołonaczyniowe nacieki limfocytarne. Dzięki zidentyfikowaniu przeciwciał onkoneuronalnych nastąpił rozwój diagnostyki laboratoryjnej w obszarze definiowania i rozpoznawania neurologicznych zespołów paranowotworowych. Nie należy jednak wykluczać zaburzeń metabolicznych, które także mogą stanowić przyczynę generowania nieprawidłowości prowadzących do neurologicznych zespołów paranowotworowych. Założeniem tej hipotezy jest stanowisko, że antygeny onkoneuronalne, obecne w komórkach nowotworowych, oddziałują pobudzająco na układ immunologiczny, a ich obecność w pęcherzykach synaptycznych (w formie cytoplazmatycznych białek) sprawia, że są zaangażowane w transdukcję sygnałów. Duże znaczenie w całym procesie odgrywają cytotoksyczne limfocyty T, a ich obecność została stwierdzona w naciekach komórkowych układu nerwowego u pacjentów z zespołami.
Kryteria diagnostyczne
W 2004 roku w wyniku prac europejskich ekspertów opublikowano kryteria diagnostyczne, którymi zalecano się kierować, stawiając diagnozę. Wprowadzono wówczas pewne rozgraniczenia, dookreślono niektóre obszary oraz stworzono nową nomenklaturę. Bazując na owych zaleceniach, by móc postawić pewne rozpoznanie, należało zdiagnozować typowy dla zespołów paranowotworowych zespół neurologiczny przy rozpoznaniu nowotworu w ciągu 5 lat. Kolejnym kryterium jest wycofanie się nietypowego zespołu neurologicznego w sytuacji zastosowania terapii onkologicznej bez jednoczesnej immunoterapii. Ważne jest tez oznaczenie obecności (lub nieobecności) przeciwciał onkoneuronalnych przy jednoczesnym rozpoznaniu nowotworu w ciągu 5 lat.
W badaniach laboratoryjnych, do oznaczania obecności przeciwciał onkoneuronalnych, stosuje się metodę immunofluorescencji oraz western blotting.
Leczenie
Najbardziej efektywna metoda leczenia i łagodzenia objawów neurologicznych to uzyskanie właściwej odpowiedzi organizmu na leczenie przeciwnowotworowe. Właściwe leczenie neurologicznych zespołów paranowotworowych polega na immunoterapii, jednak z uwagi na fakt rzadkiego występowania tej jednostki chorobowej nie było dotychczas możliwości wykonania specjalistycznych badań randomizowanych, dających jednoznaczne wyniki świadczące o skuteczności tego typu postępowania. Bardzo istotny natomiast jest poziom przeciwciał w przebiegu nowotworu, gdyż to właśnie on jest główną warunkową dla zespołów.
