Oponiak to jeden z najczęściej występujących u ludzi nowotworów układu nerwowego. W zdecydowanej większości przypadków zmiana ta ma charakter łagodny, zdarza się jednak i tak, że oponiak jest złośliwy. Niektórym pacjentom z oponiakiem zalecane jest przebycie operacji, u innych zaś wdrażana jest jedynie… regularna obserwacja. Od czego więc zależy postępowanie z pacjentem, u którego rozwinął się oponiak?
Spis treści:
- Przyczyny oponiaka
- Objawy oponiaka
- Diagnostyka oponiaka
- Leczenie oponiaka
- Rokowania pacjentów z oponiakiem
Oponiak (ang. meningioma) jest zmianą nowotworową, która wywodzi się z osłaniających elementy ośrodkowego układu nerwowego opon (mózgowych lub rdzeniowych). Nowotwór ten rozwijać się może zarówno w okolicy mózgowia, jak i w sąsiedztwie rdzenia kręgowego. Zmiana ta najczęściej, bo aż w 90% przypadków, ma charakter łagodny. Taka sytuacja jest jak najbardziej korzystna, ponieważ oponiaki stanowią według statystyk nawet do 30% spośród wszystkich nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, będąc w ten sposób jedną z najczęstszych tego rodzaju zmian.
Teoretycznie oponiak rozwinąć się może u człowieka w dowolnym wieku (nawet u dziecka, choć jest to sytuacja raczej rzadka). W praktyce najwięcej zachorowań na oponiaki występuje u osób mających pomiędzy 30 a 70 lat. Guzy częściej występują u kobiet – szacuje się, że te zmiany wewnątrzczaszkowe u kobiet występują dwukrotnie częściej niż u mężczyzn, jeżeli zaś chodzi o oponiaki rozwijające się w otoczeniu rdzenia kręgowego, to u kobiet występują one nawet sześciokrotnie częściej.
Przyczyny oponiaka
Etiologii oponiaków dotychczas nie udało się jednoznacznie ustalić – nie jest do końca jasne, co doprowadza do rozwoju tych nowotworów. Zauważono już jednak to, jakie czynniki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia oponiaka. Przede wszystkim zwraca się tutaj uwagę na przebycie w przeszłości radioterapii: zwłaszcza radioterapia przeprowadzana w obrębie głowy nasila ryzyko oponiaka. Warto tutaj jednak dodać, że pomiędzy taką terapią a ewentualnym wystąpieniem nowotworu upływa zazwyczaj wiele lat.
Drugim znanym czynnikiem ryzyka rozwoju oponiaków jest neurofibromatoza typu 2.
Ze względu na to, że oponiaki zdecydowanie częściej pojawiają się u kobiet, podejmowane były próby poszukiwania związku pomiędzy rozwojem tych zmian a żeńskimi hormonami płciowymi. Na komórkach opon mózgowych wykrywano już receptory dla progesteronu – możliwe, że hormon ten może w związku z tym sprzyjać rozwojowi tych komórek i przez to właśnie u kobiet opisywane zmiany pojawiają się częściej niż u mężczyzn.
Objawy oponiaka
O tym, jakie mogą być objawy oponiaka, decydują przede wszystkim dwa czynniki: jego wielkość oraz to, w jakiej okolicy umiejscowiona jest zmiana. W przypadku małych guzów zazwyczaj u chorych nie pojawiają się żadne dolegliwości, a o tym, że mają oni oponiaka, dowiadywać się mogą oni całkowicie przypadkowo (np. w trakcie wykonywanych z jakichś innych powodów badań obrazowych głowy).
Objawy oponiaka mogą jednak obejmować i problemy, które spotykane są w przypadku innego rodzajów guzów mózgu. Jako przykłady dolegliwości, które mogą wystąpić u osób z oponiakiem, wymienić można:
- bóle głowy,
- napady drgawkowe,
- porażenia lub osłabienia mięśni,
- zaburzenia widzenia (np. w postaci podwójnego widzenia),
- zmiany zachowania,
- porażenia nerwów czaszkowych,
- zaburzenia czucia,
- zaburzenia mowy.
Oponiak, fot. shutterstock
Największe zagrożenie związane z oponiakiem pojawia się wtedy, gdy u chorych dojdzie do podwyższenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Stan ten charakteryzuje się m.in. uporczywymi, nasilonymi bólami głowy i wymaga on pilnego przetransportowania chorego do szpitala.
Diagnostyka oponiaka
Oponiak nierzadko, jak już wspomniano, wykrywany jest całkowicie przypadkowo. Kiedy jednak do lekarza zgłasza się pacjent z którymś z wymienionych wyżej objawów, konieczne staje się u niego przeprowadzenie pełnej diagnostyki – opisywane dolegliwości pojawiać się mogą w przebiegu łagodnego oponiaka, ale i przy skrajnie złośliwym glejaku wielopostaciowym, dlatego też postawienie właściwego rozpoznania jest absolutnie wręcz kluczowe. Wstępnie przeprowadzane jest badanie neurologiczne: stwierdzone podczas niego odchylenia pozwalają postawić przypuszczenie, w której to dokładnie części układu nerwowego zlokalizowana jest patologiczna zmiana. Później wykonywane są badania obrazowe – chociażby tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny pozwalają zobrazować zmianę, która może odpowiadać właśnie oponiakowi.
Po przeprowadzeniu badań obrazowych z dużym nawet prawdopodobieństwem można wysunąć przypuszczenie oponiaka, ostateczną jednak diagnozę można uzyskać dopiero po wykonaniu badań histopatologicznych. Jedynie one pozwalają ustalić, czy istniejąca u chorego zmiana to rzeczywiście oponiak, oprócz tego badania mikroskopowe umożliwiają odróżnienie zmian łagodnych od złośliwych. Wszystkie wymienione ustalenia są niezwykle istotne dla późniejszego doboru leczenia, jak i określenia rokowań pacjenta – z tego względu u chorych z podejrzeniem oponiaka nierzadko przeprowadza się biopsję, podczas której pobiera się fragment zmiany i później przekazuje go do przeprowadzenia właśnie badań histopatologicznych.
Leczenie oponiaka
Postępowanie terapeutyczne u chorych z oponiakiem uzależnione jest zarówno od wielkości zmiany, jak i od tego, czy u chorego pojawiają się jakiekolwiek dolegliwości. W przypadku tych pacjentów, u których oponiak ma niewielkie rozmiary i u których nie pojawiają się w związku z guzem żadne objawy, zalecona może zostać jedynie obserwacja zmiany. W takiej sytuacji niezbędne jest przeprowadzanie regularnych badań kontrolnych – dzięki nim możliwe jest wykrycie ewentualnego powiększania się zmiany i w razie potrzeby rozpoczęcie u pacjenta leczenia.
Wtedy zaś, gdy pacjent ma dużego oponiaka, guz znajduje się w niekorzystnej lokalizacji lub powoduje nasilone dolegliwości, proponowane jest już mu zazwyczaj odpowiednie leczenie. Najczęściej opiera się ono na chirurgicznym usunięciu zmiany. Zdarza się jednak, że guz jest umiejscowiony w miejscu, z którego chirurgiczna jego resekcja byłaby trudna, możliwa jest również sytuacja, gdzie zmiany podczas operacji nie udaje się w całości usunąć. W takich przypadkach wykorzystywaną metodą leczenia bywa radioterapia.
Można by pomyśleć, że pominięto tutaj jedną z metod leczenia nowotworów – chemioterapię. Poczyniono to jak najbardziej celowo – otóż ogólnie oponiaki słabo reagują na chemioterapię, w związku z czym u chorych na ten nowotwór raczej się jej nie wykorzystuje.
Rokowania pacjentów z oponiakiem
Ogólnie rokowania większości chorych z łagodnymi oponiakami uznawane są za dobre – całkowita resekcja chirurgiczna guza zazwyczaj doprowadza do ustąpienia wszelkich związanych z nim dolegliwości. Problemem jest jednak to, że oponiaki mają tendencję do nawracania – po resekcji zmiany jej nawrót obserwuje się ostatecznie u 5 do nawet 20% spośród wszystkich operowanych chorych.
