Nie wszystkie przypadki konfliktu naczyniowo nerwowego dają objawy kliniczne.

Jego kliniczne manifestacje zostały udokumentowane w przypadku:

• neuralgii nerwu trójdzielnego,
• neuralgii nerwu językowo-gardłowego,
• neuralgii zwoju kolanka,
• połowiczego kurczu twarzy.

Konflikt naczyniowo-nerwowy może dotyczyć również innych nerwów czaszkowych: nerwu dodatkowego, podjęzykowego, bloczkowego, odwodzącego czy okoruchowego, jednak są to przypadki bardzo rzadkie.

Neuralgia trójdzielna

Objawia się nagłym, jednostronnym, przeszywającym, trwającym klika sekund bólem występującym w obrębie twarzy, w obszarze unerwienia nerwu trójdzielnego. Nerwoból może dotyczyć jednej, dwóch lub wszystkich trzech gałęzi nerwu trójdzielnego. Najczęściej lokalizuje się w zakresie II i III gałęzi nerwu.  Dolegliwości są tak silne, że mogą uniemożliwiać mówienie czy jedzenie. Cechą charakterystyczną jest obecność punktów spustowych, których nawet lekkie podrażnienie – mówienie, gryzienie, mycie zębów, lekki dotyk czy nawet powiew wiatru - powoduje wystąpienie napadu bólu. Ból ma charakter napadowy, objawy trwają zazwyczaj od kilku sekund do kilku minut, z częstością od kilku-kilkunastu w ciągu dnia do kilku w miesiącu. Neuralgia nie powoduje obiektywnych odchyleń stwierdzanych w badaniu neurologicznym.

Jedynie część przypadków neuralgii trójdzielnej jest spowodowana konfliktem naczyniowo-nerwowym. Wówczas po jego potwierdzeniu w badaniach obrazowych można zastosować leczenie operacyjne – kraniektomię podpotyliczną i mikrochirurgiczne odbarczenie nerwu (operacja Janetty). Najczęstszym naczyniem wywołującym konflikt w neuralgii trójdzielnej jest tętnica móżdżkowa górna. Ponadto konflikt może wywoływać tętnica przednia dolna móżdżku lub naczynie żylne.

Pozostałe przypadki neuralgii to nerwobóle samoistne, których etiologia pozostaje niejasna, bądź objawowe m.in.  w przebiegu stwardnienia rozsianego, tętniaka, guza piramidy kości skroniowej lub kąta mostowo-móżdżkowego. W samoistnej neuralgii nerwu trójdzielnego leczeniem z wyboru jest farmakoterapia. Najskuteczniejsze są leki przeciwpadaczkowe – karbamazepina, okskarbamazepina, fenytoina, klonazepam, lamotrygina, pregabalina, gabapentyna, topiramat lub kwas walproinowy. W leczeniu stosowany jest również baklofen w dawkach 10-50mg dziennie, ma on jednak mniejszą skuteczność w porównaniu do terapii lekami przeciwpadaczkowymi. W przypadkach opornych na farmakoterapię można rozważyć techniki zabiegowe: balonową kompresję zwoju Gassera, termokoagulację, terapię użyciem Gamma Knife, glicerolizę, lokalną analgezję z użyciem opioidów lub krioanalgezję.

fot. shutterstock

Neuralgia nerwu językowo-gardłowego

W przebiegu neuralgii nerwu językowo-gardłowego dolegliwości bólowe umiejscawiają się jednostronnie w okolicy tylnej ściany gardła, podniebienia, migdałków podniebiennych, nasady języka, kąta żuchwy, głębi przewodu słuchowego zewnętrznego lub wyrostka sutkowa tego. Ma charakter palący lub kłujący. Napady bólu, podobnie jak w neuralgii trójdzielnej są jednostronne, krótkotrwałe ( 10sekund – 2 minuty ) i wywoływane przez podrażnienie stref spustowych. Punkty spustowe znajdują się w okolicy migdałka, przewodu słuchowego, skrawka i przeciwskrawka ucha. Napady mogą prowokować takie czynności jak mówienie, żucie, ziewanie, kaszel czy połykanie i występują z częstością od kilku na dobę do jednego na kilka tygodni. Zdarza się odruchowa bradykardia i omdlenie spowodowane pobudzeniem jądra nerwu błędnego przez wyładowania w jądrze nerwu językowo-gardłowego. Leczeniem neuralgii językowo-gardłowej o potwierdzonej badaniach obrazowych etiologii konfliktu naczyniowo-nerwowego jest mikrochirurgiczna dekompresja.

Neuralgia zwoju kolanka

Neuralgia zwoju kolanka spowodowana jest podrażnieniem nerwu pośredniego. Poza przypadkami spowodowanymi konfliktem naczyniowo-nerwowym, nerwoból ten może występować samoistnie – bez uchwytnej przyczyny lub w przebiegu zakażenia wirusem półpaśca lub opryszczki. Ból występuje napadowo, jednostronnie, jest krótkotrwały. Odczuwany jest w skroni, wyrostku sutkowatym, małżowinie usznej, przewodzie słuchowym zewnętrznym i kącie żuchwy.

Połowiczy kurcz twarzy

Połowiczy kurcz twarzy objawia się napadami mimowolnych klonicznych lub tonicznych skurczów mięśni twarzy unerwianych przez nerw twarzowy. W klasycznej odmianie połowiczego kurczu twarzy skurcze rozpoczynają się w okolicy oczodołu - mięśniach powiek, zazwyczaj skurczami powieki dolnej. W postaci atypowej, występującej u ok.10% chorych, pierwsze skurcze pojawiają się w okolicy ust. Obejmuje następnie pozostałe mięśnie połowy twarzy unerwiane przez nerw twarzowy – mięsień czołowy, okrężny oka, kątowy, jarzmowy, śmiechowy, szeroki szyi. Objawy nasilają się podczas sytuacji stresowych, zmęczenia, ruchu twarzy, ale mogą pojawiać się również podczas snu. Napady połowiczego kurczu twarzy nie mogą być świadomie powstrzymane. Czas trwania skurczu, rytm oraz stopień zajęcia mięśni twarzy różni sięw zalezności od pacjenta. U ok.30% pacjentów po kilku latach choroby stwierdza się niewielkiego stopnia niedowład mięśni dolnej części twarzy. Skurczon mogą towarzyszyć objawy autonomiczne m.in.łzawienie. Naczyniami, które powodują konflikt naczyniowo-nerwowy z nerwem twarzowym prowadząc do połowiczego kurczu twarzy mogą być: dolichoektatyczna tętnica podstawna, tętnica móżdżkowa tylna dolna, tętnica móżdżkowa przednia dolna, tętnica kręgowa lub naczynia żylne.