Zawroty głowy stanowią bardzo rozpowszechnioną dolegliwość populacyjną. Nie należą one jednak do objawów swoistych, co nastręcza wiele trudności diagnostycznych. Z klinicznego punktu wodzenia mogą one stanowić następstwo istniejących już schorzeń oraz być efektem toczących się w organizmie patologicznych procesów. Bardzo istotna jest więc współpraca zespołu specjalistów, by postawiona diagnoza była trafna, a dobrane dzięki niej leczenie skuteczne.
Spis treści:
Zawroty głowy są dolegliwościami dość często spotykanymi w dzisiejszej populacji, a ich nasilenie oraz rozpowszechnienie jest wprost proporcjonalne do wieku. Rozumiane mogą być na dwa sposoby – albo jako poczucie ruchu otoczenia, określane mianem iluzji lub złudzenia, albo jako poczucie niestabilności i niepewności postawy. czyli poczucie braku równowagi. Przyczyna tego typu odczuwania kryje się w układzie przedsionkowym, zwanym układem równowagi, na budowę którego składają się takie elementy, jak błędnik, jako zasadniczy narząd równowagi, jego unerwienie obwodowe, a także ośrodki w pniu mózgi, móżdżku i korze mózgowej [1].
Zawroty głowy
Powodem nieprzyjemnych doznań, jakich doświadczamy podczas zawrotów głowy, może być uszkodzenie jednego z elementów układu przedsionkowego i w równym stopniu odpowiedzialne za takie dolegliwości mogą być uszkodzenia samego błędnika, jak również jego unerwienia. W ten sposób można dokonać podziału na zawroty błędnikowe oraz zawroty pozabłędnikowe, co ma zasadnicze znaczenie z klinicznego punktu widzenia – zawroty błędnikowe to domena laryngologii, a pozabłędnikowe (związane z uszkodzeniem nerwów obwodowych) to przedmiot badań i rozważań neurologii [1].
Zgodnie z definicją, kiedy mowa jest o zawrotach głowy, mowa jest równeiż o iluzji czy też złudzeniu albo ruchu otoczenia, albo niestabilności własnego ciała poprzez doznania, jak choćby wirowanie. Jest to jednak sytuacja, w której sam doświadczający tego typu zjawiska jest w pełni świadomy, że otoczenie, które zdaje się „wirować”, w rzeczywistość jest stabilne, stąd nie może być mowy o halucynacjach, a używa się terminu „złudzenie” [1].
Dychotomiczny podział zawrotów głowy
Prawie 100 lat temu do praktyki klinicznej wszedł podział przyjęty przez Edwarda Hitizga, niemieckiego psychiatrę, który podzielił zawroty głowy na dwie kategorie. Jedna z nich wiązała się z poczuciem ruchu otoczenia, ze złudzeniem, jakoby otoczenie się poruszało – mowa wówczas o zawrotach układowych. Druga kategoria odnosiła się właśnie do poczucia niestabilności własnego ciała, z uczuciem zaburzeń równowagi, co określił mianem zawrotów nieukładowych. Do dnia obecnego obowiązuje ten podział z nieco bardziej doprecyzowanym nazewnictwem [1].
Etiologia
Same zawroty głowy mogą być opisywane w różny sposób oraz z równego punktu widzenia – etiologii, patogenezy czy praktyki lekarskiej. Tak samo można mówić o przyczynach zawrotów, których jest cały wachlarz. Skupiając się na literaturze przedmiotu, zwraca się uwagę, iż przez bardzo długi czas uważano, że zjawisko, jakim są zawroty głowy, jest objawowe i wynika z innej przyczyny – jest następstwem czegoś: innego schorzenia. Jednak ostatni czas przynosi coraz więcej doniesień oraz opisów tzw. idiopatycznych czy też samoistnych zawrotów głowy. Niemniej same zawroty głowy są dolegliwością nieswoistą o bardzo różnorodnych przyczynach, wśród których wymienia się infekcje, wszelkiego rodzaju patologie oraz zaburzenia naczyniowe, zatrucia, różnego rodzaju urazy, ale także toczące się w organizmie procesy nowotworowe czy immunologiczne [1]. Z tego punktu widzenia można więc powiedzieć, że pacjent zgłaszający się do lekarza z zawrotami głowy stanowi dla niego wyzwanie diagnostyczne, a prawidłowe rozpoznanie i ustalenie przyczyny dolegliwości zazwyczaj nie jest możliwe podczas pierwszej wizyty lekarskiej. Dodatkową trudnością jest częste samoistne pojawianie się zawrotów oraz ich zanikanie, co sprawia, że czasami postawienie prawidłowej diagnozy nie jest możliwe nawet po kilku latach obserwacji i diagnozowania chorego [2].
Zawroty głowy, fot. panthermedia
Różnego typu schorzenia mogą stanowić przyczynę powstawania zawrotów głowy, a niektóre z nich niekiedy nie należą do lekkich schorzeń. Istotna w badaniach klinicznych okazała się migrena do tego stopnia, że wyodrębniona została kategoria migrenowych zawrotów głowy [3].
Diagnostyka
Rola lekarza pierwszego kontaktu jest ogromna w toku postępowania diagnostycznego, jednak wiedza specjalistyczna, jaką dysponuje, często nie jest wystarczająca, by dokładnie określić źródło problemu i postawić trafną diagnozę. Bardzo ważne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem, gdyż pozwala to wykluczyć ogólne przyczyny dolegliwości związanych z zaburzeniami równowagi i zawrotami głowy. Mowa tu o schorzeniach, takich jak cukrzyca, zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia, choroby nerek czy zatrucia (w tym szczególną uwagę zwraca się na zatrucia lekami). Istotne są także informacje odnoszące się do warunków socjalno-bytowych, w jakich żyje pacjent. Wiązać się to może bowiem z niedożywieniem, nawykami bądź uzależnieniami czy stosunkami, jakie panują w rodzinie i przewlekłym stresem, jakiego może doświadczać pacjent.
Przekierowanie do lekarzy specjalistów jest więc kluczowe, by dojść do sedna problemu – uszkodzenia błędnika lub uszkodzenia nerwów. Zarówno specjalista z zakresu laryngologii, jak i specjalista z zakresu neurologii powinni pochylić się nad danym przypadkiem [2].
Sam proces diagnostyczny opiera się więc na kooperacji zespołu specjalistów, a jego główne cele to pomoc (najczęściej w warunkach szpitalnych), osobom, które wymagają udzielenia pomocy w trybie doraźnym, dokonanie oceny, która część układu przedsionkowego jest uszkodzona (obwodowa czy ośrodkowa), a także określenie przyczyny występującej patologii, po to, by wdrożyć odpowiednie dla pacjenta leczenie [2].
Leczenie
Terapia w zawrotach głowy, w zależności od ich przyczyny, może obierać różnorodne formy. Może mieć ona charakter doraźny, co ma na celu usunięcie lub zniwelowanie, załagodzenie objawów, jakimi są zawroty głowy poprzez objawowe postępowanie terapeutyczne. Innym rozwiązaniem jest terapia przyczynowa, czyli działanie polegające na prowadzeniu terapii schorzenia wywołującego zawroty, jednak tutaj należy odnieść się przede wszystkim do poprawnie postawionej diagnozy i rozpoznania. Jeszcze innym rodzajem postępowania jest wdrożeniem rehabilitacji, której zasadniczym celem jest zniwelowanie następstw uszkodzeń, do jakich doszło w obrębie układu równowagi [1].
