Występujące w obrębie przysadki mózgowej guzy są zazwyczaj łagodne. Do największej grupy guzów przysadki zalicza się gruczolaki, które wykrywalne są w badaniu rezonansem magnetycznym (MR). Objawy pochodzą głównie z narządów wzroku, jak również w układu hormonalnego. Istnieją również przypadki wykrycia gruczolaka przysadki bez żadnych towarzyszących objawów. Leczenie opiera się głównie na interwencji chirurgicznej oraz radioterapii, kiedy to konieczne.
Spis treści:
- Obraz przysadki w badaniu MR
- Guzy przysadki mózgowej
- Gruczolaki przysadki mózgowej
- Etiopatogeneza
- Objawy
- Leczenie
- Incidenraloma
Przysadka mózgowa jest narządem leżącym u podstawy mózgu. Jest to narząd nieparzysty, owalny, posiadający długą oś poprzeczną. Przysadka w obrazowaniu zawieszona jest na końcu stożkowatego lejka, wychodzącego z dna komory III, którego koniec jest równocześnie szypułką przysadki. Przysadka mózgowa jest elementem układu nerwowego i występuje u wszystkich kręgowców, powstając z różnych, połączonych ze sobą związków. Gruczoł ten jest nieco mniejszy u kobiet niż u mężczyzn. Jest również bardzo istotny z punktu widzenia regulacji nerwowo-hormonalnej, gdyż część przednia gruczołowa przysadki wydziela 6 hormonów, część tylna nerwowa 2 hormony, część pośrednia natomiast wydziela 1 hormon. [1]
Obraz przysadki w badaniu MR
Dzięki badaniu za pomocą rezonansu magnetycznego można określić prawidłowy wygląd i kształt przysadki mózgowej. Jej zmiany są naturalnymi procesami związanymi z rośnięciem, dojrzewaniem czy starością. Przysadka mózgowa u noworodka będzie wypukła i będzie wyraźniejsza niż pień mózgu, co zmieni się już w okresie pokwitania, kiedy przysadka mózgowa osiąga swoją maksymalną wielkość. Po 50tym roku życia, naturalnym procesem jest inwolucja przysadki, czyli zmiana kształtu oraz zmniejszanie objętości. [2]
Guzy przysadki mózgowej
W ogólnej populacji szacuje się, iż częstość występowanie guzów przysadki mózgowej plasuje się w przedziale pomiędzy 0,020- 0,025%. Zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki oraz postępujące ubytki w polu widzenia, są jednymi z najczęstszych objawów wywoływanych przez tego typu zmiany. Mówiąc o guzach przysadki należy zwrócić szczególną uwagę na gruczolaki, stanowiące około 10- 15% przypadków pierwotnych nowotworów wewnątrzczaszkowych, jednocześnie stanowiąc około 0,5% wszystkich zmian siodła oraz zmian okołosiodłowych. Stanowią więc one bardzo poważny problem z klinicznego punktu widzenia. Co więcej, jak wykazały badania autopsyjne, gruczolaki przysadki są obecne bez żadnej choroby przysadki, u nawet 20% zanalizowanych przypadków. [2]
Guz przysadki,, fot. panthermedia
Gruczolaki przysadki mózgowej
Mówiąc o gruczolakach przysadki mózgowej, można dokonać podziału na mikogruczolaki i makrogruczolaki, które w obrazie MR dają odmienny obraz. W przypadku makrogruczalków, ich wykrycie w rezonansie magnetycznym jest stosunkowo łatwe, w przeciwieństwie do mikrogruczolaków, które nie są rozpoznawalne nawet w 44% przypadków wykonania badania, pomimo wzmocnienia kontrastowego. Gruczolaki zalicza się do zmian łagodnych i rzadko naciekających struktury przyległe. W przypadkach kiedy jednak naciek występuje, pogarsza on znacznie rokowanie, które wiąże się z interwencją chirurgiczną. [2] Podziału gruczolaków można również dokonać uwzględniając ich aktywność hormonalną, a mianowicie, występują gruczolaki aktywne hormonalnie, których podłożem rozwoju są komórki przysadki aktywne hormonalnie oraz gruczolaki nieaktywne hormonalnie. Stąd też wniosek, iż gruczolaki mogą rozwinąć się z każdego rodzaju komórek przysadki mózgowej. [3]
Etiopatogeneza
Obecna wiedza medyczna nie pozwala jednoznacznie określić jaka jest przyczyna powstawania gruczolaków. Trwają badania, których celem jest zidentyfikowanie przyczyn leżących u podłoża ich rozwoju. Nie wyklucza się podłoża genetycznego, w tym niestabilności chromosomalnej czy mutacji punktowych, jednak brane pod uwagę mechanizmy są trudne do oceny i zweryfikowania. W stosunku do innym guzów, gruczolaki są przewidywalne, co oznacza ich powolny wzrost, są stabilne, nie wykazują tendencji metatstatycznych jak również, ich samoistny zanik nie należy do rzadkości. Należy jednak nadmienić, iż opisane są również przypadki o złośliwym przebiegu, z inwazją na struktury okoliczne. [1]
Objawy
Podstawowym i zasadniczym objawem jaki pojawia się w wyniku obecności gruczolaka przysadki mózgowej jest ubytek w polu widzenia, czyli klasyczne obustronne niedowidzenie skroniowe, spowodowane uciskaniem powstałego guza na skrzyżowanie nerwów wzrokowych. [3] Zmiany w zakresie pogorszenia widzenia mogą również wyrażać się w postaci plamy z utratą widzenia centralnego w przypadku gdy guz bezpośrednio uciska na nerw wzrokowy. Często defekt wzrokowy w danym oku jest wyrywany dopiero po zasłonięciu drugiego oka podczas badania. Istnieją również objawy okulistyczne nietypowe, choć charakterystyczne dla guzów przysadki mózgowej, a związane z rozwojem dwuskroniowych ubytków w polu widzenia. Należą do nich: ślepota postfiksacyjna, gdzie skupienie wzroku na danym obiekcie powoduje, że pozostałe obiekty w polu widzenia trafiają na ślepe pole i są niewidoczne; ześlizgi siatkówkowe, polegające na zaburzeniu precyzyjnego widzenia poprzez dysonans pomiędzy siatkówkami obu oczu. Jako nstępstwo rozwoju guza przysadki mózgowej, pacjent może doświadczać nietypowych doznań wzrokowych takich jak niebieskie, białe lub żółte błyski świetlne, które są efektem nadpobudliwości włókien nerwowych. [1] W związku z obecnością guza w obrębie przysadki mózgowej mogą pojawiać się również bóle głowy, zaburzenia wydzielania hormonów, które może doprowadzić do zespołu niedoboru GH- GHD, wtórnej niewydolności tarczycy, wtórnej niewydolności kory nadnerczy oraz moczówki prostej. Wiąże się to bezpośrednio z gruczolakami aktywnymi hormonalnie, a co za tym idzie, z nadmiernym wydzielaniem hormonu przez guz. [4]
Leczenie
Zasadniczym sposobem leczenia gruczolaków przysadki mózgowej jest zabieg operacyjny. Może być on jedyną metodą leczenia pod warunkiem, że zdiagnozowany guz nie nacieka na struktury sąsiadujące i możliwe jest usunięcie go w całości. Często jednak zdarza się, że gruczolak zostaje zdiagnozowany w późnym etapie rozwoju, przez co nacieka już na struktury sąsiadujące, takie jak na przykład siodełko tureckie, stąd też po zabiegu operacyjnym istnieje wskazanie do podjęcia radioterapii. Pacjent z wykrytym gruczolakiem może zostać skierowany do radioterapii bez zabiegu operacyjne jedynie w przypadku, gdy z jakiegoś powodu do owego zabiegu się nie kwalifikuje. [3]
Guz przysadki, fot. panthermedia
Incidenraloma
Jak wykazują badania autopsyjne, może dojść do rozwoju zmian w zakresie gruczołu jakim jest przysadka mózgowa, których wzrost przebiegać może bezobjawowo. Do najczęściej wykrywanych przypadkowo zmian patologicznych przysadki mózgowej (incidenraloma), należą mikrogruczolaki, które są łagodne i nieaktywne hormonalnie i nie wymagają interwencji chirurgicznej, jednak nie zmienia to faktu, iż zmiana taka powinna być ściśle i na bieżąco monitorowana gdyż istnieje zagrożenie rozrostu guza. Pacjentom z tego typu zmianami zleca się regularne badania endokrynologiczne oraz okulistyczne, celem monitorowania ewentualnie pojawiających się zburzeń hormonalnych lub pola widzenia. [2] Z chwilą przypadkowego wyrycia zmiany zaleca się zastosowanie odpowiedniego algorytmu postępowania, do którego należy: ustalenie aktywności hormonalnej, określenie wielkości, kształtu i położenia zmiany, monitorowanie dynamiki jej rozwoju oraz stwierdzenie ewentualnych zaburzeń w polu widzenia oraz innych objawów ogólnych. [4]
