Spis treści:

1. Czym jest FMS?
2. Jak zdefiniować fibromialgię?
3. Zapadalność na FMS
4. Podział FMS
5. Przyczyny rozwoju FMS
6. FMS w obrazie klinicznym
7. Diagnostyka
8. Kryteria diagnostyczne
9. Terapia

Fibromialgia stanowi bardzo poważny problem społeczny. Szacuje się, że około 10% – 25% osób cierpiących na to schorzenie, nie jest zdolnych do wykonywania pracy lub też wymaga specjalnej modyfikacji warunków pracy. Oprócz dolegliwości bólowych, charakterystycznych dla tej choroby, zaburzenia nastroju, problemy ze snem, czy poczucie przewlekłego zmęczenia mają znaczny wpływ na obniżenie jakości życia. [2]

Czym jest FMS?

Fibromialgia (FMS) jest schorzeniem z grupy reumatycznych chorób tkanek miękkich, która może przybrać formę zarówno miejscową, jak i uogólnioną. Miejscowa postać fibromialgii może w swoim przebiegu zawierać mięśniowo-powięziowy zespół bólowy, entezopatie, zmiany zapalne ścięgien oraz kaletek, jak również schorzenia które powodują ucisk na nerwy obwodowe, co skutkować może na przykład zespołem cieśni nadgarstka. W przypadku formy uogólnionej, mamy do czynienia z wieloogniskowym, przewlekłym bólem, który jest powodem chronicznego stresu co prowadzić może do stanów lękowych, kłopotów ze snem czy nawet depresji.

Jak zdefiniować fibromialgię?

Zgodnie z definicją Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego, FMS jest zespołem uogólnionego bólu z tkliwością tkanek miękkich. Dolegliwości bólowe mogą się nasilać, słabnąć lub nawet całkowicie ustępować, jak również mogą zmieniać swoją lokalizację. Osoby cierpiące na FMS doświadczają uczucia przewlekłego zmęczenia oraz mają znaczące problemy ze snem.

Zapadalność na FMS

Częstość występowania FMS szacuje się na około 2% do 4% populacji, przy czym częściej występuje ona u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej objawy manifestują się w wieku średnim, jednak niewykluczone jest wystąpienie pierwszych objawów u nastolatków lub też u osób starszych. Do grup ryzyka, narażonych na zachorowanie na FMS, zalicza się osoby ze schorzeniami reumatologicznymi, takimi jak osteoartroza, toczeń rumieniowaty (TRU), reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), osoby narażone na działanie przewlekłego stresu, z wysokimi ambicjami, ale również osoby bezrobotne. Nakreślono ogólną tendencję zapadalności, która jest wprost proporcjonalna do wieku oraz poziomu wykształcenia.

Podział FMS

W literaturze specjalistycznej wyróżnia się dwie kategorie fibromialgii. Pierwsza – pierwotna postać fibromialgii, związana jest bezpośrednio z czynnikami psychogennymi. Kategoria druga to fibromialgia wtórna, która powiązana jest z występowaniem chorób reumatologicznych czy nieswoistym zapaleniem jelit. Uważa się również, że czynnikiem generującym rozwój FMS, może być uraz fizyczny.

Fibromialgia, fot. panthermedia

Przyczyny rozwoju FMS

Etiologia powstawania i rozwoju FMS nie jest dziś do końca poznana i jasna. Zgodnie z badaniami klinicznymi, można wyróżnić kilka czynników predysponujących do jej rozwoju. Zalicza się do nich wirusy WZW B, WZW C oraz wirus HIV. Istnieją również przesłanki by wskazywać czynniki genetyczne jako determinujące rozwój tego schorzenia, jednak dotychczas zidentyfikowano trzy geny które pozostają jedynie w korelacji z rozwojem choroby a nie są bezpośrednio odpowiedzialne za jej ekspansję. Czynniki genetyczne są jednak bardzo istotne w odniesieniu do indywidualnej tolerancji bólu.
U osób cierpiących na FMS, stwierdzono pewne zmiany w zakresie wydzielania serotoniny, dopaminy oraz noradrenaliny, podobne do zmian u osób chorujących na depresję lub zaburzenia lękowe. W płynie mózgowo - rdzeniowym u tych osób stwierdza się obniżony poziom wyżej wymienionych hormonów, świadczący o zaburzeniach pracy ośrodkowych układów monoaminergicznych. Osłabienie tych układów prowadzi do zaburzeń w odbieraniu bodźców oraz do zwiększenia odczuwania bólu. [1]

Badania prowadzone w ostatnich latach, wskazują iż czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój FMS, mogą być również zaburzeniu immunologiczne. W wynikach badań uzyskano wnioski, iż odpowiedź zapalna organizmu może mieć znaczący wpływ na rozwój FMS. Dodatkowo zauważono korelację pomiędzy stężeniem odpowiednich cytokinin a nasilaniem się objawów klinicznych, w szczególności dolegliwości bólowych. Naukowcy podkreślają również, iż duże znaczenie mają cechy osobowości, zaburzenia nastroju oraz zaburzenia poznawcze.

Niestety, z diagnostycznego punktu widzenia fibromialgia jest rozpoznaniem niezwykle trudnym do postawienia i stwarza duże problemy. Charakter dolegliwości jest w dużej mierze subiektywny i trudny do zweryfikowania, czy też potwierdzenia przez lekarza w obiektywnych testach i badaniach, co stanowi dodatkowe utrudnienie w procesie diagnostycznym. [2]

FMS w obrazie klinicznym

Fibromialgia jest schorzeniem przewlekłym, które objawia się występowaniem dolegliwości bólowych w różnych lokalizacjach, często towarzyszy im tkliwość tkanek, uczucie ucisku w zajętych bólem stawach, wrażliwość na dotyk, zwiększona męczliwość mięśni, poczucie przewlekłego zmęczenia połączone z zaburzeniami snu.
W zaburzeniach snu charakterystyczne jest poczucie zmęczenia występujące tuż po przebudzeniu. Występować mogą również zaburzenia związane z funkcjonowaniem pamięci oraz problemy z koncentracją. U niektórych pacjentów zdarzyć się mogą również epizody objawów związanych z depresją, bólami głowy (napadowymi lub migrenowymi), dolegliwościami związanymi z układem pokarmowym, takimi jak zaburzenia żołądkowo-jelitowe czy refluks. Pojawić się mogą problemy z pęcherzem, jak również mogą wystąpić schorzenia towarzyszące (jak na przykład zespół Rajmunda) oraz różnego rodzaju uzależnienia.
Objawy mogą mieć charakter ustępujący oraz nasilać się pod wypływem przeżywanego stresu. Istotny dla początku choroby jest czynnik wyzwalający, którym może być ból kręgosłupa, zapalenie stawu lub tez inny rodzaj mechanicznego uszkodzenia, jednak silny stres również może być w tej sytuacji czynnikiem wyzwalającym. Ostre dolegliwości bólowe mogą ustępować lub też zostać złagodzone pod wpływem środków przeciwbólowych przy czym w przypadku bólu o charakterze przewlekłym, stosowanie ich nie przynosi pożądanego efektu.

Diagnostyka

By zdiagnozować FMS konieczna jest obserwacja objawów klinicznych. Niestety żadne dodatkowe badania, takie jak badania biochemiczne czy badania obrazowe, nie znajdują zastosowania w procesie diagnostycznym fibromialgii, a ich użyteczność polega na wykluczeniu innych schorzeń. Dotychczas ilość punktów tkliwych na dotyk była kryterium diagnostycznym, jednak obecnie odchodzi się od tego sposobu rozpoznawania FMS, co nie zmienia faktu, iż konieczne jest wykonanie badania fizykalnego celem ustalenia tkliwych punktów na ciele. We wskazaniu rozpoznania konieczne jest odniesienie się do wzorców bólowych, by nie pomylić FMS z podobnymi w przebiegu objawami reumatoidalnego zapalenia stawów czy tocznia rumieniowatego układowego.

Fibromialgia, fot. panthermedia

Kryteria diagnostyczne

By postawić rozpoznanie o FMS, powinny zostać zaobserwowane następujące objawy:

• ból i inne objawy w 18 wyodrębnionych częściach ciała, występujący w okresie 1 tygodnia przed badaniem,

• utrzymywanie się objawów przez okres co najmniej 3 miesięcy,

• uwzględnienie nasilenia takich objawów jak zmęczenie, zaburzenia pamięci i myślenia, problemy z koncentracją,

• wykluczenie innych schorzeń. [1]

Terapia

Podobnie jak proces diagnostyczny, tak i proces terapeutyczny nastręcza wielu trudności, gdyż zależny jest od wielu indywidualnych czynników związanych zarówno z przebiegiem samego schorzenia jak i innymi dolegliwościami towarzyszącymi. Z powodu braku dostatecznej wiedzy na temat etiologii i patogenezy, nie jest możliwe zastosowanie skutecznego leczenia przyczynowego. Terapia ukierunkowana jest więc wieloobjawowo, zawierając różne metody. [2]

Z punktu widzenia farmakoterapii można zastosować leki antydepresyjne (szczególnie w sytuacji kiedy u chorego występują zaburzenia depresyjne) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NZLP).

Z powodu występowania takich objawów jak zmęczenie czy problemy z koncentracją, dużą rolę obok lekarza reumatologa, odgrywa lekarz psychiatra oraz podjęcie odpowiedniej terapii psychologicznej. Rehabilitacja fizyczna (fizykoterapia) takich osób również przynosi efekty, szczególnie pod kątem kontrolowania nasilenia dolegliwości bólowych i ich łagodzenia w celu poprawy jakości życia. [1]