Biofeedback jest instrumentalną metodą uczenia się określonych reakcji i zachowań z wykorzystaniem obrazowania fal mózgowych przy posługiwaniu się EEG. Dzięki tej metodzie pacjenci uczą się, jak radzić sobie z reakcjami swojego organizmu oraz jak kierunkować odpowiednio fale mózgowe, by nie wywoływać u siebie uczucia napięcia czy stresu. Metoda ta z powodzeniem stosowana jest u pacjentów w każdym wieku, jednak szczególnie przydatna jest dla dzieci z deficytami mających trudności w nauce.
Spis treści:
Czym jest biofeedback?
„Metoda kontrolowania określonego systemu poprzez wprowadzenie weń czynników poprzednich działań” – tak definiował to pojęcie Norbert Weiner, wprowadzając pojęcie biofeedbacku do nauki. W bezpośrednim tłumaczeniu znaczy tyle, co „sprzężenie zwrotne”, a przedrostek „bio” odnosi się do reakcji naszego organizmu. Bazą i celem biofeedbacku jest więc zrozumienie (otrzymywanie) informacji zwrotnej z procesów, jakie zachodzą w ludzkim organizmie [1].
Biofeedback stanowi rodzaj terapii instrumentalnej, czyli opiera się na uwarunkowaniu parametrów za pomocą treningu. Pacjent dzięki tej metodzie uczy się, jak kierunkować swoje czynności bioelektryczne w taki sposób, by hamować pojawianie się niepożądanych fal mózgowych [2].
Za połączenie biofeedbacku oraz encefalografu odpowiedzialny jest japoński psycholog Joe Kamiya, który pomiar procesów biologicznych oparł na monitorowaniu elektrycznej aktywności fal mózgowych, co odbywało się za pomocą podłączonych do skóry badanego elektrod – badacz natomiast widział obraz aktywności fal mózgowych na ekranie komputera.
Za ojca metody, którą znamy dzisiaj, uważa się M. Barrego Stermana – to on w latach 60. XX wieku na Uniwersytecie Kalifornijskim przewodniczył badaniom na kotach z wykorzystaniem tej właśnie metody, dzięki czemu udowodnił zależność – warunkowanie instrumentalne. Wykazał on bowiem, że istnieje możliwość zwiększenia amplitudy określonych fal mózgowych, co w efekcie miało doprowadzić do uodpornienia na ataki padaczkowe [1].
Efekty
EEG biofeedback jest stosunkową nową metodą oddziaływania na mózg ludzki, jednak wpływa na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Zakres działania biofeedbacku jest dość szeroki, przez co może zapewnić wielowymiarowe zmiany funkcjonowania.
Jednym z aspektów wykorzystania biofeedbacku jest zastosowanie go w terapii pedagogicznej jako element oddziaływań mający na celu wyprowadzenie badanego z jego problemu (zaburzenia) poprzez zmniejszenie poziomu jego wpływu na życie danego pacjenta. Zwykle w sytuacjach, kiedy stosuje się biofeedback w celu poprawienia zdrowia lub samopoczucia, odwołujemy się do przewlekłego stresu panującego w codziennym życiu człowieka.
Innym aspektem wykorzystania biofeedbacku jest forma treningu, czyli poprawa kondycji i funkcjonowania u osób zdrowych, bez zaburzeń i komplikacji [1].
Trening ma na celu zharmonizowanie czynności mózgu, wypracowanie swoistego wzorca biolektrycznego mózgu, bazując na neuroplastyczności, czyli zdolności układu nerwowego do zmian zarówno w zakresie adaptacji, jak i kompensacji [2].
Biofeedback, fot. panthermedia
Metoda pracy, jaką jest biofeedback, bywa stosowana u osób w różnym wieku, w zależności od potrzeb jednostki i dopasowywana jest do indywidualnych potrzeb w celu zapewnienia najlepszej skuteczności. By prowadzić tego typu zajęcia, konieczne jest odpowiednie, specjalistyczne przygotowanie, które umożliwi zarówno optymalizację metody i ich dostosowanie dla możliwie jak najlepszych efektów, a z drugiej strony zagwarantuje bezpieczeństwo pacjenta [1].
Udowodnione zostało dotychczas pozytywne oddziaływanie EEG biofeedbacku jako działania zwiększającego szybkość myślenia, pobudzania kreatywności, poprawiania nastroju i samooceny, a także koncentracji i uwagi, co w kontekście trudności w uczeniu się ma kluczowe znaczenie [3].
System R4
Ten system pracy z pacjentami opracowany został w odpowiedzi na postulaty jednego z amerykańskich szpitali i stosowany jest do dzisiaj. Cztery elementy, na jakich się opiera, to rehabilitation, reintegration, rehabituation oraz resiliency. Najistotniejszą częścią tej metody jest diagnoza stanu wyjściowego, która odbywa się zwykle za pomocą encefalografu.
Część praktyczna biofeedbacku to przede wszystkim rozplanowanie pracy z pacjentem i zapoznanie go z planem. Ważna jest także instrukcja korzystania z całej aparatury i oprogramowania. Początek terapii to zdobywanie zaufania pacjenta, by ten bez stresu poddawał się kolejnym oddziaływaniom, a także potrafił wypracować u siebie poczucie komfortu i stanu relaksacji. Dopiero wówczas można przejść do właściwej pracy nad problemem pacjenta i jego funkcjonowania psychofizycznego. Zwiększone zostają poczucie samoświadomości oraz uczenie się tego, co bezpośrednio i pozytywnie wpływa na jego życie [1].
Sesja rozpoczyna się podłączeniem do aparatury, a pacjent ma możliwość samodzielnej obserwacji swoich reakcji. Sygnały wysyłane przez terapeutę, w formie poleceń, wywołują określone zmiany, a zadaniem pacjenta jest opanowanie reakcji metodą „prób i błędów” w celu wypracowania najbardziej odpowiednich dla siebie rozwiązań. Doświadczanie różnych stanów psychicznych jest elementem każdej sesji terapeutycznej, a dzięki nim możliwa staje się praca nad określonymi aspektami. Oczywiście biofeedback nie jest zupełnie samodzielną formą wsparcia – równolegle prowadzona jest psychoterapia, a możliwość obserwacji reakcji pacjenta jest przydatna z punktu widzenia terapeuty, w szczególności wtedy, kiedy praca dotyczy dziecka z zaburzeniami (w uczeniu się, z ADHD).
Najważniejsze jest jednak wypracowanie pozytywnych mechanizmów, z których pacjent będzie mógł swobodnie korzystać w przyszłości [1].
