Spis treści:

1. Nieukładowe zawroty głowy
2. Stan przedomdleniowy
3. Zaburzenia równowagi

Trzy główne elementy tego układu to:

1. Narząd wzroku pozwalający na ustalenie położenia oraz poruszania się ciała w przestrzeni.
2. Receptory czuciowe zlokalizowane w skórze, mięśniach oraz stawach (proprioreceptory, czucie głębokie) – przesyłające informacje dotyczące ułożenia i poruszania kończyn i innych części ciała.
3. Ucho wewnętrzne zawierające błędnik z układem przedsionkowym, odpowiedzialnym za utrzymanie prawidłowej postawy i równowagi.

Odczucie zawrotów głowy można podzielić na cztery główne rodzaje:

1. Nieukładowe.
2. Zaburzenia równowagi.
3. Stan przedomdleniowy.
4. Układowe.

Nieukładowe zawroty głowy

Znacznie częściej niż zawroty o charakterze wirowania występują mniej precyzyjne dolegliwości, odpowiadające pojęciu nieukładowych zawrotów głowy. Są to: uczucie braku równowagi (bez obiektywnych jej zaburzeń), chwiania się, ciemnienia przed oczami, dezorientacji, falowania podłoża, kołysania, pływania, przechylania, pustki w głowie, skręcania, staczania, unoszenia się, zamglenia widzenia. U ich podłoża może leżeć wiele różnorodnych przyczyn:

A) Uszkodzenie w zakresie ośrodkowego układu nerwowego:

• Nerwiak nerwu słuchowego – jest to łagodny (histopatologicznie) nowotwór nerwu słuchowego. Do najwcześniejszych objawów jego rozwoju należy szum w uchu, upośledzenie słuchu i zawroty głowy, które przybierają postać stałego uczucia niestabilności lub pustki w głowie, lub rzadko zawrotów o typie wirowym. Wraz z jego dalszym wzrostem dołączają się objawy móżdżkowe, oczopląs i niedowład mięśni twarzy.
• Uszkodzenia pnia mózgu i móżdżku (udary, przejściowe niedokrwienie, guzy, krwiaki, choroby demielinizacyjne, malformacje tętniczo-żylne) – bardzo rzadko są przyczyną izolowanych zawrotów głowy. Najczęściej współwystępują z innymi objawami neurologicznymi, takimi jak zaniewidzenie, podwójne widzenie, oczopląs, ataksja, zaburzenia mowy, zaburzenia funkcji ruchowych w postaci osłabienia mięśni, zaburzeń płynności ruchów lub porażeń.
• Migrena – u niektórych osób nieukładowe zawroty głowy mogą pojawiać się pomiędzy napadami bólu głowy, trwając od kilku minut do kilku dni. Ich wystąpienie mogą prowokować czynniki spustowe typowe dla migreny, między innymi różne pokarmy, nieprawidłowy sen, zmiany hormonalne w przebiegu cyklu miesiączkowego. Oprócz nieukładowych zawrotów pojawiać się mogą zaburzenia słuchu, dzwonienie w uszach. U większości osób z zawrotami towarzyszącymi migrenie, czas pojawienia się ataków nie koreluje z wystąpieniem bólu głowy.
• Padaczka – prawie zawsze występują dodatkowe objawy, takie jak utrata świadomości, automatyzmy lub uogólniona aktywność napadowa po aurze w postaci zawrotów głowy.

Zawroty głowy, fot. panthermedia

B) Psychogenne:

• Zaburzenia nerwicowe – wiążą się zazwyczaj z działaniem zewnętrznych czynników stresowych, lękiem przed utratą świadomości, dusznością, kołataniem serca, mrowieniem i osłabieniem rąk, ust lub nóg. Bardzo rzadko mogą dołączać się zawroty o typie wirowania. Objawy występują zazwyczaj w ciągu dnia. Towarzyszy im zazwyczaj przyspieszony i pogłębiony oddech (hiperwentylacja), nasilający ataki.

C) Inne:

• Działanie uboczne wielu leków ( m.in. przeciwdrgawkowe, nasenne, przeciwbólowe, przeciwnadciśnieniowe, uspokajające).
• Nadużywanie alkoholu.
• Zaburzenia endokrynologiczne (m.in. cukrzyca, niedoczynność tarczycy).
• Choroby naczyń (m.in. miażdżyca, zapalenia tętnic, polekowe).
• Choroby zakaźne (infekcje układowe, ale również zapalenia opon mózgowo rdzeniowych).

Stan przedomdleniowy

Jest uczuciem zasłabnięcia, bez utraty przytomności, z towarzyszącym ciemnieniem przed oczami, osłabieniem nóg, dzwonieniem w uszach, zawężeniem pola widzenia, bladością, nudnościami, potami. Spowodowany może być:

A) Hypotonią ortostatyczną, czyli nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zwłaszcza przy nagłej zmianie pozycji ciała na siedzącą lub stojącą z pozycji leżącej. Spadek ciśnienia jest zazwyczaj krótkotrwały, ulegając szybkiemu wyrównaniu i dostosowaniu do nowej pozycji ciała. Jednak u niektórych osób, zwłaszcza w podeszłym wieku, uczucie zasłabnięcia z zawrotami głowy może być bardzo nasilone i utrzymywać się przez kilka minut.

B) Zaburzeniami układu krążenia, spowodowanymi zmianami miażdżycowymi, chorobą niedokrwienną serca, zaburzeniami rytmu serca (zbyt szybka, wolna lub niemiarowa akcja serca). Niezależnie od przyczyny, ich efektem jest zbyt mały przepływ mózgowy krwi, prowadzący do wystąpienia nieukładowych zawrotów głowy lub zasłabnięcia a nawet utraty przytomności.

C) Niedokrwistością – choć głównym objawem anemii jest uczucie zmęczenia, z powodu niedostatecznej ilości tlenu dostarczanej do mózgu, mogą pojawiać się nieukładowe zawroty głowy lub stany przedomdleniowe.

Zaburzenia równowagi

Stanowią utratę stabilności oraz odczucie chwiejności, związanej głównie z ruchem, mogąc prowadzić nawet do upadków. Często towarzyszą zawrotom głowy, choć mogą występować niezależnie od nich. Mogą wynikać z:

A) Uszkodzenia układu ruchowego (choroby powodujące niedowład kończyn, osteoartroza).

B) Prezbiastazji, czyli zmian degeneracyjnych narządów zmysłów związanych z procesem starzenia organizmu. Wraz z wiekiem dochodzi do pogorszenia sprawności układów czuciowych, w tym wzrokowego, czucia głębokiego i powierzchniowego, słuchowego, przedsionkowego oraz integracji przekazywanych przez nie informacji. Możliwości adaptacyjne mózgu osób w starszym wieku są ograniczone, co wiąże się z brakiem możliwości kompensacji utraconych funkcji czuciowych i zwiększonym ryzykiem zaburzeń równowagi.

C) Stosowania różnych leków.

D) Nadużywania alkoholu.

E) Uszkodzenia ośrodków równowagi w mózgu w przebiegu np. udaru, zmian nowotworowych.

W przypadku utrzymywania się zawrotów głowy lub powtarzających się ich epizodach przy braku znanej przyczyny ich występowania, wskazane jest przeprowadzenie diagnostyki, zwykle u lekarza laryngologa i neurologa. W szczególności pomocy lekarskiej należy szukać gdy zawrotom głowy towarzyszą:

• Ból głowy, zwłaszcza inny niż dotychczas.
• Zaburzenia słuchu lub wzroku.
• Problemy z mową.
• Osłabienie kończyn.
• Trudności w chodzeniu.
• Upadki, utraty przytomności.
• Zaburzenia czucia.
• Ból w klatce piersiowej.
• Zaburzenia rytmu serca (nieregularna akcja serca, zbyt wolna lub szybka).
• Uraz głowy.
• Wysoka gorączka (powyżej 38,5 C).
• Sztywność karku.

Zawroty głowy, fot. panthermedia

Po usystematyzowaniu danych z wywiadu chorobowego, przeprowadzeniu badania fizykalnego oraz dodatkowych badań pracownianych, zazwyczaj udaje się ustalić przyczynę powstałych dolegliwości, co umożliwia wdrożenie odpowiedniej terapii pozwalającej na ustąpienie lub zmniejszenie nasilenia objawów.