Spis treści:

1. Wprowadzenie
2. Podział bólów głowy
3. Diagnostyka bólów głowy:
4. Wybrane przykłady bólów głowy na tle organicznym
5. Najczęstsze przyczyny psychogennych bólów głowy
6. Klasyfikacja ICD-10

Wprowadzenie

Ból głowy (cephalea, cephalgia, cephalalgia) to najczęstsza dolegliwość człowieka. Występuje niezależnie od szerokości geograficznych, wieku lub płci. Styka się z nią każdy lekarz, nierzadko znając ją z autopsji.

Mimo, że problem jest tak powszechny i dobrze znany, jest również trudny do diagnostyki i być może z tego powodu tak często bagatelizowany. Trzeba jednak pamiętać, że lekceważenie go jest błędem. W większości przypadków stanowi niegroźną, choć dokuczliwą przypadłość, ale może być objawem poważnej choroby (np. nadciśnienie tętnicze, guz mózgu). Wczesne wykrycie niektórych schorzeń we wczesnym stadium może znacznie poprawić ich rokowanie. Ból głowy wymaga od lekarza, niezależnie od specjalizacji, dobrej znajomości problemu, pilnej uwagi, ostrożności w ocenie i umiejętnego prowadzenia.

Obecnie wzrasta zainteresowanie bólami głowy wśród lekarzy. Powstają nie tylko specjalistyczne ośrodki leczenia bólów głowy, ale również towarzystwa naukowe skupiające lekarzy zajmujących się tym problemem. Są to m.in. Międzynarodowe Towarzystwo Bólów Głowy (IHS= International Headache Society), Europejska Federacja Bólów Głowy (EHF= European Headache Federation).

Bóle głowy na tle psychogennym to w zasadzie sensacje bólowe. Mogą towarzyszyć lub maskować wiele schorzeń, np. nerwicę, depresję i inne. Psychogenne bóle głowy sensu stricte nie mają podłoża organicznego. Przypuszcza się, że powstają jedynie jako wyobrażenie bólu. Ból jest zjawiskiem odruchowo-warunkowym i odpowiedzią emocjonalną na określone bodźce. Podłożem dla nich są procesy zachodzące na wielu piętrach układu nerwowego, a scalane w jego określonych ośrodkach (być może w układzie limbicznym). Uważa się, że punktem wyjścia dla bólu psychogennego są konkretne bodźce obwodowe, ale reakcja na nie jest fałszywa albo spaczona. Przyczyny należałoby szukać w obniżonym progu pobudliwości lub obniżonej funkcji układu antynocyceptywnego. Jednak rozpoznanie bólu psychogennego należy ustalać z dużą ostrożnością, po wykluczeniu przyczyn organicznych. Po postawieniu już rozpoznania ‘ból psychogenny’ trzeba w każdym przypadku spróbować dokładnie ustalić na jakim podłożu jest ten ból (depresja, nerwica, urojenia i inne). Ma to ogromne znaczenie dla terapii i dalszych losów chorego.

Podział bólów głowy

Klasyfikacja bólów głowy (IHS, 1988)

• Migrena.
• Ból głowy typu napięciowego.
• Klasterowy ból głowy i przewlekła napadowa hemikrania.
• Różne bóle głowy nie związane ze zmianami strukturalnymi.
• Bóle głowy związane z urazem głowy.
• Bóle głowy związane z zaburzeniami naczyniowymi.
• Bóle głowy związane z chorobami mózgu innymi niż naczyniowe.
• Bóle głowy związane z działaniem substancji chemicznych.
• Bóle głowy związane z pozaczaszkowymi infekcjami.
• Bóle głowy związane z zaburzeniami metabolicznymi.
• Bóle głowy lub twarzy związane z zaburzeniami w obrębie powłok i kości czaszki, szyi, oczu, uszu, nosa, zatok obocznych, zębów, jamy ustnej.
• Nerwobóle czaszkowe.
• Bóle głowy nie sklasyfikowane.

Tradycyjnie dzielimy bóle głowy na samoistne i objawowe. Bóle samoistne (ok. 80% przypadków) to takie, gdzie ból głowy jest podstawowym objawem chorobowym, ale jego przyczyna jest nieznana. Nie przedstawiają większego niebezpieczeństwa. Natomiast bóle objawowe występują w przebiegu licznych schorzeń ogólnoustrojowych. Ten podział stanowi podstawę diagnostyki bólów głowy. Zgodnie z klasyfikacją IHS do bólów samoistnych należą grupy 1-4.

Z praktycznego punktu widzenia, gdy za kryterium podziału przyjmiemy dynamikę czasową, to możemy wyróżnić następujące bóle głowy:

• Przygodne,
• Ostre i podostre,
• Przewlekłe i nawracające.

Bóle przygodne rzadko są przyczyną zgłoszenia się do lekarza. Są to bóle krótkotrwałe, o nieznacznym nasileniu, ustępują samoistnie lub po łagodnych środkach przeciwbólowych. Zazwyczaj nie budzą większego niepokoju, Trzeba jednak pamiętać, że skoro pacjent już się zgłosił do lekarza to należy wykonać odpowiednią diagnostykę. W razie wątpliwości można zalecić wizytę kontrolną za kilka dni lub tygodni.

Jako bóle ostre i podostre rozumiemy te, które pojawiły się na krótko przed zgłoszeniem się do lekarza (godziny, dni, tygodnie). Są to przeważnie silne bóle, lecz nas bardziej interesuje moment wystąpienia bólu. Jest to w zasadzie grupa wyodrębniona sztucznie, ale na podstawie praktycznego kryterium. Sprawia najwięcej trudności diagnostycznych. Wystąpienie tych bólów sygnalizuje groźną, a nawet śmiertelną chorobę, dlatego wymagają szczególnie dokładnej diagnostyki. Jeżeli wstępna ambulatoryjna diagnostyka nie rozstrzygnie przyczyny bólu, celowa jest hospitalizacja.

Przewlekłe bóle głowy na ogół nie skłaniają pacjenta do zgłoszenia się do lekarza. Z prośbą o pomoc przychodzą dopiero wtedy, gdy bóle znacznie utrudniają im codzienną aktywność życiową. Bóle te są przeważnie samoistne (migrena, napięciowy ból głowy). Wyróżniamy tu 2 odmiany:
-ciągłe (codzienne lub prawie codzienne)
-nawracające (pod postacią napadów)

Diagnostyka bólów głowy:

Jak w każdym przypadku chorobowym, diagnostyka obejmuje 3 elementy: wywiad, badanie fizykalne i (jeżeli potrzeba) odpowiednie badania laboratoryjne. Szczególne znaczenie ma tutaj wywiad. Większość rozpoznań opiera się na znamiennym i charakterystycznym zespole dolegliwości. Jako przykład może tu posłużyć migrena. Opis napadów od razu nasuwa rozpoznanie. Jednak w żadnym wypadku lekarz nie może zaniechać wykonania badania internistycznego i neurologicznego, a w razie potrzeby konsultacji.

Wywiad:

1. Ustalić wzorzec czasowy (od jak dawna trwają bóle). 
   • Trzeba się dokładnie wypytać, bo pacjent z migreną, który przyszedł w czasie ataku powie, że trwa od kilku godzin mając na myśli niedawny atak. Może to spowodować niepotrzebny alarm. Z drugiej strony człowiek, który od lat cierpi na napięciowy ból głowy, a do lekarza przychodzi z powodu innego silnego bólu głowy na pytanie odpowie zgodnie z prawdą, że od bardzo dawna.
2. Charakter i przyczyny wywołujące ból.
3. Pytania o ogólny stan zdrowia:
   • ewentualne dolegliwości ze strony innych narządów,
   • aktualne i przebyte choroby,
   • stosowane leki,
   • stanowisko pracy,
   • sytuacja rodzinna,
   • wywiad ginekologiczny u kobiet.
4. Wywiad ukierunkowany, gdy w trakcie wywiadu nasunie się podejrzenie, że ból głowy jest spowodowany konkretną chorobą to należy pogłębić diagnostykę w tym kierunku.
5. Wywiad rodzinny (wiele chorób, w tym migrena, mogą być dziedziczne).

Badanie przedmiotowe:

1. Pełne badanie internistyczne ( z pomiarem ciśnienia tętniczego).
2. Orientacyjne badanie neurologiczne ( z obejrzeniem dna oka).
3. W uzasadnionych przypadkach należy konsultacje:
   • Okulistyczna.
   • Otorynolaryngologiczna.
   • Stomatologiczna.
   • Neurologiczna.
   • Inne w zależności od wywiadu i badania przedmiotowego.

Nigdy nie możemy wykluczyć współistnienia dwóch i więcej chorób równocześnie u jednej osoby np. migrena i napięciowy ból głowy. Trzeba też dokładnie określić związek pomiędzy objawami tych chorób. Nigdy nie wolno postawić rozpoznania na podstawie samego wywiadu. Badanie przedmiotowe może dać niespodziewany wynik i zmienić tok rozumowania nawet o 180°. Przykład: u pacjenta z typowym wywiadem migrenowym wykrywamy tarczę zastoinową.

Odpowiednie badania diagnostyczne:

• Badania podstawowe: morfologia, OB., badanie ogólne moczu.
• PMR (płyn mózgowo-rdzeniowy): zwłaszcza w ostrych bólach (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, krwotok podpajęczynówkowy).
• EEG (elektroencefalografia): badanie samo w sobie nie ma znaczenia decydującego w postawieniu rozpoznania przyczyn, ale może dać podstawę do skierowania na CT lub MRI w razie obecności zmian ogniskowych.
• RTG (rentgenogram) czaszki: w przewlekłych bólach głowy nie dostarcza zazwyczaj ważnych informacji.
• RTG kręgosłupa szyjnego: jest pomocne w bólach tyłogłowia albo bólach promieniujących do karku. Jednak stwierdzenie zmian o typie spondylozy szyjnej samo w sobie nie stanowi dowodu, że bóle głowy są spowodowane tymi zmianami.
• CT (Computed Tomography; Tomografia komputerowa) osiowa: wskazana jest głównie w bólach ostrych i podostrych, a bóle przewlekłe i nawracające bez innych niepokojących objawów nie są wskazaniem do tego badania. Jeśli obraz kliniczny jednoznacznie wskazuje na migrenę, klasterowy lub napięciowy ból głowy to wykonanie CT nie jest niezbędne. CT pokaże zmiany, gdy już w badaniu klinicznym zaobserwowano np. cechy guza mózgu.
• MRI (rezonans magnetyczny): zasady i wskazania do wykonania są podobne jak w przypadku CT.

Bóle ostre i podostre:

Ta grupa wymaga odrębnego postępowania.

1. Czy rzeczywiście ból jest ostry (patrz: wywiad).
2. Wywiad ukierunkowany na procesy z ostrymi bólami: już na początku możemy obraz kliniczny podzielić na 2 grupy- z/ bez towarzyszących objawów oponowych.
3. W każdym przypadku tego rodzaju bólu wskazana jest natychmiastowa hospitalizacja.
4. Jeżeli badanie internistyczne i neurologiczne nie rozstrzygną co jest przyczyną dolegliwości, to należy wykonać CT albo MRI.
5. Jeśli CT i MRI również nic nie wykażą, to należy pobrać PMR do badania.
6. Gdy nawet badanie PMR wyjdzie negatywne z punktu widzenia diagnostyki, to niektórzy lekarze polecają wykonanie angiografii. Co do celowości tego badania specjaliści prezentują sprzeczne opinie. Bądź co bądź jest ono inwazyjne. Jakkolwiek w razie możliwości można wykonać angio-MRI.
7. Gdy dostępne metody diagnostyczne zostaną wyczerpane, a nic nie wniosą do diagnostyki, to można pomyśleć o psychogennym podłożu bólu.

Rozpoznanie psychogennego tła bólów głowy należy stawiać bardzo ostrożnie. Żeby je rozpoznać w każdym przypadku należy wykluczyć tło organiczne. Jednak nawet postawienie rozpoznania: psychogenny ból głowy nie zwalnia lekarza od potrzeby kontroli takiego pacjenta pod względem internistycznym przynajmniej co kilka miesięcy.

Bóle głowy, fot. panthermedia

Wybrane przykłady bólów głowy na tle organicznym

Ostre bóle głowy:

1. Z objawami oponowymi:
   • krwotok podpajęczynówkowy,
   • zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu,
   • ogólna infekcja (meningismus),
   • piorunujący ból głowy,
   • samoistne podciśnienie śródczaszkowe,
   • popunkcyjny ból głowy.
2. Bez objawów oponowych:
   • uraz głowy (niekiedy są obecne objawy oponowe),
   • udar mózgu,
   • ostre wodogłowie (np. torbiel III komory),
   • ostra encefalopatia nadciśnieniowa,
   • guz chromochłonny nadnerczy (pheochromocytoma),
   • ostre zapalenie zatok obocznych nosa,
   • ostre zapalenie ucha środkowego,
   • bóle zębopochodne,
   • jaskra, inne ostre choroby oka,
   • zatrucia,
   • choroba wysokościowa,
   • wysiłkowy ból głowy,
   • ból po stosunku płciowym,
   • półpasiec twarzy,
   • pierwszy napad migreny lub bólu klasterowego.

Podostre bóle głowy:

• proces uciskowy w mózgu (guz, krwiak, ropień),
• postępujące wodogłowie,
• zapalenie tętnicy skroniowej,
• rzekomy guz mózgu (łagodne nadciśnienie śródczaszkowe),
• przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Zagrażające bóle głowy:

Wyodrębnienie tej grupy zostało podyktowane względami praktycznymi. Niektóre bóle głowy nie są groźne dla życia lub zdrowia pacjenta. Ten fakt nierzadko powoduje „uśpienie” czujności lekarza i może doprowadzić do tragicznych następstw. Dlatego grupa ta została wyodrębniona, aby utrwalić w pamięci te cechy i okoliczności, które sprawiają, że ból należy uznać za niebezpieczny i natychmiast skierować pacjenta do szpitala w celu dokładnej diagnostyki. Oczywiście alarm może okazać się fałszywy, ale oto przypadki kiedy musi być podjęte szybkie działanie:

1. Wszystkie ostre i podostre bóle głowy. Zawsze podejrzewamy krwotok podpajęczynówkowy, zapalenie opon, ewentualnie guz mózgu.
2. Narastający w ciągu kilku dni lub tygodni ból głowy. Może świadczyć o wzroście ciśnienia śródczaszkowego, zapaleniu tętnicy skroniowej, przewlekłym zapaleniu opon, itp.
3. Ból głowy zapoczątkowany wysiłkiem, kaszlem lub urazem głowy. Może sugerować krwawienie podpajęczynówkowe lub krwiak podtwardówkowy.
4. Obecność u chorego z bólami głowy niektórych istotnych objawów, np. zaburzenia świadomości lub pamięci, napady padaczkowe, objawy ogniskowe, objawy oponowe, tarcza zastoinowa, gorączka, wysokie ciśnienie tętnicze.
5. Początek bólów głowy po 50 r.ż. Większość samoistnych bólów głowy zaczyna się w młodości, dlatego gdy ostry ból pojawia się po raz pierwszy u osoby starszej, należy spodziewać się poważnej choroby. Wyjątek stanowi nerwoból nerwu trójdzielnego, który choć dokuczliwy, nie stanowi niebezpieczeństwa dla życia.
6. Jakiekolwiek odchylenia w badaniu fizykalnym lub w rutynowych badaniach laboratoryjnych wymagają dokładniejszej diagnostyki, ponieważ w samoistnych bólach głowy zasadniczo nie stwierdza się żadnych zmian obiektywnych.

Przewlekłe i nawracające bóle głowy:

Samoistne (ok. 90%):

• Migrena.
• Napięciowy ból głowy.
• Klasterowy ból głowy.

Objawowe (ok. 10%):

• Pourazowe bóle głowy
• Nadciśnienie tętnicze
• Choroba niedokrwienna mózgu
• Przewlekłe zatrucia
• Polekowe bóle głowy jako objaw uboczny lub tzw. z odbicia
• Nerwoból nerwu trójdzielnego

Najczęstsze przyczyny psychogennych bólów głowy

Bóle głowy w depresji:

Mogą przybierać różne postaci. Czasem występują jako główny objaw, a czasem jako jedna z dolegliwości. Na właściwe rozpoznanie naprowadza istnienie podstawowych objawów depresji.

Epizod depresyjny:
Do objawów osiowych oprócz obniżenia podstawowego nastroju, zahamowania psychoruchowego i lęku, należy również grupa objawów obejmująca dolegliwości somatyczne i zaburzenia rytmów biologicznych. Do tej ostatniej grupy można zaliczyć bóle głowy jako przejaw zaburzeń układu autonomicznego pochodzenia ośrodkowego. Są to zazwyczaj napięciowe bóle głowy umiejscowione w okolicy karku, potylicy lub opasujące głowę (wrażenie kasku).

Depresja poronna:
Termin ten jest stosowany dla nazwania takich zespołów depresyjnych, w których objawy osiowe i wtórne są słabo nasilone (subdepresja) lub depresja jako objaw podstawowy nie występuje bądź jest trudna do wykrycia. Jej miejsce zajmują objawy lub grupa objawów, m.in. bóle głowy. Te atypowe zespoły depresyjne nazywa się ‘depresją maskowaną’ albo ‘ekwiwalentem depresji’ dla podkreślenia faktu, że zespół depresyjny jest maskowany przez inne objawy bądź występują one zamiast depresji. Obraz bólów głowy w tej postaci zespołu depresyjnego są takie same jak w typowej depresji endogennej.

F32.8 Depresja maskowana.
Obejmuje:

• depresja atypowa
• pojedynczy epizod depresji ‘maskowanej’

Bóle głowy na tle nerwicowym:

Zaburzenia te należą do najbardziej rozpowszechnionych, ponieważ stanowią wyraz reakcji organizmu na niebezpieczeństwo (realne lub wyimaginowane). Organizm reaguje na te bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne – nie zawsze uświadomione- dyskomfortem pod postacią niepokoju, napięcia, strachu, lęku. Mogą one dominować w świadomości, a równocześnie objawiać się w reakcjach wegetatywno-somatycznych i w zachowaniu się.

Lęk endogenny lub egzogenny:
Może być przewlekły lub okresowo nasilający się i falujący oraz w formie gwałtownych napadów. Chory nie potrafi wskazać jego źródła. Jego emocje wykraczają poza prawidłowe reakcje na działanie stresu, poważnie zakłócając zachowanie i samopoczucie pacjenta. Sytuacji, które mogą wyzwolić pierwszy napad lęku jest wiele, np. zetknięcie się z wypadkiem, chorobą, używanie środków farmakologicznych. W obrazie klinicznym dominuje napięcie trwoga, dolegliwości somatyczne, ale spytany o strach chory zaprzecza jakoby go odczuwał. Niekiedy dolegliwości dotyczą konkretnych narządów wewnętrznych, także głowy.

Zespół lęku napadowego (napady paniki):
Charakteryzuje się napadami silnego lęku, nierzadko z towarzyszącą im agorafobią. Lęk pojawia się pozornie bez powodu albo w konkretnych stresogennych sytuacjach. Napad niekoniecznie musi objawiać się lękiem. Może przebiegać pod postacią uogólnionego dyskomfortu lub pod postacią dolegliwości somatycznych.

F41.8 Inne określone zaburzenia lękowe.
Obejmuje:

• histeria lękowa

Zespół lęku uogólnionego (GAD= general anxiety disorder):
Jest najmniej poznanym zaburzeniem lękowym. Charakteryzuje się przewlekłym, uogólnionym lękiem, który trwa co najmniej miesiąc.

F41.9 Zaburzenia lękowe nie określone.
Obejmuje:

• lęk BNO

Zespół fobii:
Typowy jest intensywny lęk dotyczący określonych sytuacji lub przedmiotów. Wiąże się z dążeniem chorego do ich unikania. Nie poddaje się świadomej kontroli. Powoduje cierpienia. Nie ustępuje pod wpływem wyjaśnień i argumentów. Niekiedy znacznie zaburza funkcjonowanie w społeczeństwie. W tym przykładzie ból głowy może występować pod postacią nozofobii (obawa przed jakąś chorobą). Przykład: Krewny lub znajomy, który miewał bóle głowy zmarł z powodu zbyt późno wykrytego guza mózgu. Pacjent też się tego obawia, a lęk, który temu towarzyszy często staje się przyczyną bólów głowy.

Dystymia:
Pacjenci zgłaszają uczucie osamotnienia, bezradności, niemożności doznania satysfakcji lub radości. Nierzadko towarzyszy im przekonanie, że własnym działaniem i tak nie są w stanie zmienić niczego w swoim życiu – tzw. „wyuczona bezradność”. Wśród licznych dolegliwości ważne miejsce zajmują bóle głowy. Mogą im towarzyszyć zaburzenia snu, łaknienia i inne. Poprawę może przynieść zmiana otoczenia, leczenie farmakologiczne oraz zawsze psychoterapia.

Nerwica histeryczna, czyli zaburzenia somatopodobne:
Jest to najstarsza postać nerwicy. Niezwykle skutecznie opiera się dotychczasowym próbom usunięcia jej z klasyfikacji. Dla obrazu typowe są zaburzenia świadomości i układu czuciowo-ruchowego oraz zachowania o prymitywnym reaktywnym charakterze. Przeważnie ustępuje równie szybko jak się pojawia. Osobowość histeryczna nie jest niezbędna do wystąpienia tej nerwicy, ale to ułatwia. Przejawy kliniczne są różnorodne, zmienne i bogate. ‘Imitują’ różne choroby somatyczne i neurologiczne, mające niekiedy symboliczny charakter. Objawy ze strony układu czuciowego mogą przebiegać pod postacią hipo- albo hiperfunkcji. Hipofunkcje przejawiają się jako „znieczulenie” np. głowy, a hiperfunkcje- pod postacią parestezji. Jednak zaliczenie bólu głowy do objawu histerii wymaga ogromnej ostrożności. Jakkolwiek stwierdzenie istnienia zmian organicznych w o.u.n. nie wyklucza wystąpienia zaburzeń histerycznych w postaci tzw. nadbudowy czynnościowej.

Nerwica hipochondryczna:
Istnienie tej postaci nerwicy jest od dawna podawane w wątpliwość, ponieważ zazwyczaj występuje w przebiegu innych zaburzeń. Niejednokrotnie hipochondryczne nastawienie jest charakterystyczne dla całego życia pacjenta. Ten typ nerwicy można rozpoznać, gdy w obrazie dominuje zainteresowanie własnym zdrowiem, chory jest przekonany o schorzeniu lub uszkodzeniu własnego ciała i nie poddaje się żadnym argumentom. Hipochondria może się objawiać także bólami głowy, a wtedy pacjent tkwi w przekonaniu, że zapadł na bardzo ciężką chorobę. Krąży, więc od lekarza do lekarza szukając pomocy i próbując się dowiedzieć co to za choroba. (Patrz: Nerwica fobii).

F44.

• nerwica konwersyjna
• reakcja konwersyjna
• histeria
• psychoza histeryczna

Zasadnicze cechy bólu nerwicowego:

• powstanie bólu często wiąże się z urazem psychicznym,
• zachowanie chorego i opis bólu jest teatralny (histeria),
• dolegliwości bólowe nie są dokładnie zlokalizowane i nie odpowiadają żadnemu anatomicznemu zakresowi unerwienia,
• nie stwierdza się żadnych zaburzeń funkcji,
• bólowi nie towarzyszą objawy autonomiczne,
• nie stwierdza się znamiennych reakcji emocjonalnych towarzyszących bólowi organicznemu, a jest teatralne zachowanie,
• pomimo tych „silnych” bólów chory normalnie śpi, je i funkcjonuje,
• istnieje zmienność lokalizacji bólu i bolesności uciskowej (samorzutna lub pod wpływem sugestii badającego),
• nierzadko stwierdza się jej ustąpienie pod wpływem placebo,
• a z kolei leki narkotyczne! nie pomagają.

Napięciowy ból głowy: (tension headache):
Ten rodzaj bólów należy do grupy schorzeń psychosomatycznych. Są to charakterystyczne, długotrwałe, rozlane bóle okolic czołowych i potylicznych, sięgające często karku i barków. Cierpią na nie osoby, których sytuacja życiowa nasycona jest lękiem, uzasadnionym obiektywnym zagrożeniem lub też wypływającym z małej odporności psychicznej. W tym ostatnim przypadku nawet banalne przykrości działają z siłą wielkich urazów psychicznych. Ludzie ci znajdują się w stanie ciągłego oczekiwania, że stanie się coś złego. Z tego powodu są niespokojni i wstanie ciągłego napięcia. Często tym bólom towarzyszy rzeczywiste wzmożone napięcie mięśni szyi i karku. Niektórzy badacze właśnie tu dopatrują się przyczyn tego rodzaju bólu, ale ta sprawa nie jest jeszcze do końca wyjaśniona. Bóle głowy z napięcia występują bardzo często u żołnierzy frontowych, a w czasie pokoju u osób obciążonych ponad miarę odpowiedzialnymi obowiązkami.

G44.2 Napięciowe bóle głowy.

Polekowe bóle głowy „z odbicia”:
(drug rebound headache)
Jest to dość niedawno rozpoznana grupa bólów. Z wywiadu wynika, że wcześniej cierpiały na migrenę lub napięciowy ból głowy. Z tegoż powodu zażywały zwykłe środki przeciwbólowe (np. pyralgina, paracetamol, itp.). Z biegiem lat dochodzi do zbyt częstego zażywania tych leków i wtedy ich nadużycie lub próba odstawienia powoduje nasilenie dolegliwości, czyli rykoszetowe bóle głowy. Obraz kliniczny jest znamienny- są to pacjentki ok.40 r.ż., które skarżą się na stałe, codzienne bóle głowy. Ból odczuwają natychmiast po obudzeniu (nierzadko sam ból powoduje przerwanie snu), co skłania je do natychmiastowego przyjęcia leku przeciwbólowego. Jest to ból o średnim nasileniu, o charakterze ucisku, obustronny (np. dwuskroniowy, czołowy lub obejmujący całą głowę). Jego natężenie faluje, co przyczynia się do kolejnego zażycia leku. Po pewnym czasie dołączają się inne objawy, a więc drażliwość, bezsenność, depresja. Pacjenci zwykle zażywają leki bez żadnej kontroli co jakiś czas zwiększając dawkę leku albo zmieniając go na inny samodzielnie lub zgłaszają się do lekarza, który gdy nie zna tego zespołu, przepisuje coraz to ‘lepsze’ leki przeciwbólowe. Jedynym skutecznym wyjściem z tej sytuacji jest wyjaśnienie pacjentowi istoty choroby i natychmiastowe odstawienie leków przeciwbólowych. Może to wywołać przykre objawy abstynencji, które trwają maksymalnie 10-14 dni. W celu ich złagodzenia podaje się przez pewien czas środki przeciwdepresyjne. Podstawowe znaczenie ma jednak zapobieganie. Lekarze powinni uświadomić chorym, że zwykłych środków przeciwbólowych nie można zażywać częściej niż 2 razy w tygodniu.

Bóle głowy, fot. panthermedia

Klasyfikacja ICD-10

Dodatkowe przykłady

F20 Schizofrenia.

F21 Zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe).
Obejmuje:

• schizofrenia utajona
• utajona reakcja schizofreniczna
• schizofrenia zwiastunowa

F42.8 Inne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

F42.9 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne nie określone

F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) nie określone.

F45. Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders)

F45.4 Uporczywe bóle psychogenne.
Dominującą cechą tych zaburzeń jest uporczywy, silny i przykry ból, którego geneza nie może być w pełni wyjaśniona procesami fizjologicznymi ani obecnością zaburzeń somatycznych. Ból występuje w związku z konfliktem lub problemami psychospołecznymi, których nasilenie pozwala sądzić, że są podstawową przyczyną zaburzeń. Objawy te powodują zwiększenie zainteresowania pacjentem- zarówno jego osobą, jak i stanem zdrowia.
Kategoria ta nie obejmuje bólu zaliczanego do bólów psychogennych, występujących w przebiegu depresji lub schizofrenii. Ból spowodowany znanymi czy domniemanymi mechanizmami psychofizjologicznymi, jak bóle napięciowe czy migrenowe, wciąż zaliczanymi do bólów psychogennych należy określić symbolem F45 (czynniki psychologiczne i behawioralne związane z zaburzeniami lub chorobami klasyfikowanymi w innych rozdziałach) wraz z kodem z dodatkowych innych części ICD-10.
Obejmuje:

• psychalgia
• psychogenne bóle krzyża lub głowy
• zaburzenia bólowe psychogenne

F68.0 Kształtowanie objawów fizycznych przez przyczyny psychologiczne.
Objawy fizyczne związane z potwierdzonym zaburzeniem, chorobą lub niesprawnością albo od początku przez nie powodowane, ulegają nasileniu lub przedłużeniu w związku z psychologicznym stanem pacjenta. Rozwija się zespół zachowań przyciągających (histrionicznych), które mogą też zawierać dodatkowe (i często niespecyficzne) skargi nie wynikające z przyczyn somatycznych. Pacjent zazwyczaj cierpi z powodu bólu lub niesprawności i często zamartwia się, co może być uzasadnione możliwością ich przedłużania się i narastania. Niezadowolenie z wyników leczenia lub badań, jak i rozczarowanie rozmiarem zainteresowania jego osobą na oddziale czy w klinice, mogą być również czynnikami motywującymi. Niektóre osoby wydają się wyraźnie motywowane możliwością kompensat finansowych w następstwie wypadków lub urazów, lecz zespół taki nie zawsze ustępuje szybko nawet po spełnieniu roszczeń.
Obejmuje:

• nerwica roszczeniowa

Autorka jest stażystką podyplomową. Artykuł napisała podczas stażu cząśtkowego z psychiarii, który odbywała w Klinice Psychiatrii i Psychoterapii ŚlAM w Katowicach.