Pamięć jest wynikiem skomplikowanych procesów, w których biorą udział narządy zmysłów, system nerwowy i przede wszystkim mózg.
W korze mózgowej znajduje się hipokamp - ośrodek odpowiedzialny za przyswajanie i przechowywanie informacji. Magazynuje on ślady pamięciowe (engramy) różnych doświadczeń, które w odpowiednim czasie mogą być odtworzone w świadomości.
Ślady pamięciowe
W ogromnym uproszczeniu możemy powiedzieć, że nasza pamięć funkcjonuje tak: skupiamy uwagę nas jakimś obiekcie (informacji), dzięki czemu go zapamiętujemy, przechowujemy w mózgu jako ślad pamięciowy, a w stosownych okolicznościach "przypominamy" go sobie, czyli niejako wydobywamy z magazynu.
Wyróżnia się pamięć bezpośrednią, inaczej krótkotrwałą (pamiętamy bodźce bezpośrednio po ich zadziałaniu) i długotrwałą (pamiętamy bodźce przez długi czas, dzięki trwałości śladów pamięciowych).
Pamięć bezpośrednia jest nam niezbędna do normalnego praktycznego funkcjonowania, bez obciążania mózgu nadmiarem informacji: pamiętamy różne rzeczy tak długo, jak są nam potrzebne. Ciągłość świadomości, integralność i umiejętność posługiwania się zdobytymi doświadczeniami i wiedzą zapewnia pamięć długotrwała, trwająca wiele lat, często do końca życia. Aby tak się stało, ślad pamięciowy musi być zakodowany na stałe w strukturze chemicznej neuronów w ośrodku mózgowym.
Pamięć rozwija się już w życiu płodowym. Pełną dojrzałość osiąga w wieku 15-16 lat. W wieku starszym często pamięć słabnie. Nic dziwnego, podlega takim samym procesom, jak cały organizm, ale bardzo indywidualnie. Zdarzają się ludzie w podeszłym wieku, zachowujący do końca życia doskonałą pamięć i sprawność intelektualną, a zdarzają się też tacy, których pamięć jest w mniejszym lub większym stopniu upośledzona. Na ogół u ludzi starszych zaburzona jest pamięć bezpośrednia: coraz trudniej zapamiętać im rzeczy nowe, czyli wytwarzać nowe ślady pamięciowe. W znacznie mniejszym stopniu mają zaburzoną pamięć długotrwałą: pamiętają to, co zapamiętali kiedyś.
Zaburzenia pamięci
Zdarzają się jednak ostre zaburzenia pamięci, spowodowane urazem, chorobą lub przeżyciem traumatycznym. Mogą one mieć różne formy i zakres. Jedną z postaci zaburzeń jest amnezja, czyli niepamięć. Najbardziej drastyczną jej formą jest amnezja całkowita. Obejmuje ona całą posiadaną dotychczas wiedzę i doświadczenia. Zazwyczaj też uniemożliwia zapamiętanie nowych rzeczy. Taka całkowita niemożność odtwarzania engramów pamięciowych spowodowana jest zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.
Amnezja częściowa występuje często po urazach mózgu. Jeśli chory nie pamięta czasu poprzedzającego utratę przytomności, mówimy o amnezji wstecznej. Jeśli nie pamięta tego, co zdarzyło się po odzyskaniu przytomności, mówimy o amnezji następczej. Amnezja pourazowa ma różną długość trwania: od kilku minut do wielu lat.
Inną formą amnezji częściowej jest amnezja fragmentaryczna: chory nie pamięta pewnych wydarzeń, sytuacji lub osób. Najczęściej związane jest to z silnymi negatywnymi emocjami dotyczącymi fragmentów "wyrzuconych" z pamięci. Taka amnezja życzeniowa ma podłoże histeryczne.
Zdarzają się też przypadki paramnezji, czyli pamięci rzekomej, złudnej. Chory myli przeszłość z teraźniejszością, konfabuluje, miesza wydarzenia rzeczywiste z wyobrażonymi, popełnia nieświadome plagiaty. Takie zaburzenia mogą być spowodowane chorobami organicznymi mózgu. Czasem jednak, w niewielkim zakresie, pojawia się u osób wyczerpanych, przemęczonych.
W padaczce skroniowej i schizofrenii występują często zafałszowania pamięci nazywane deˇjş vu: pacjent jest przekonany, że już kiedyś widział, słyszał, przeżywał to, czego doświadcza po raz pierwszy. Czasem takie doznania mają ludzi zdrowi, w stanach silnego zmęczenia. (Wielokrotnie opisywali je mistycy i poeci, jako stany "podwyższonej świadomości").
Dramatyczne zaburzenia pamięci wywołuje choroba Alzheimera i tzw. zespół Korsakowa. Choroba Alzheimera polega na zwyrodnieniu i zaniku kory mózgowej. Chory stopniowo traci pamięć aż do całkowitego zaniku funkcji intelektualnych.
Zespół Korsakowa spowodowany jest obustronnym uszkodzeniem okolic hipokampa wskutek urazów, zaburzeń metabolicznych, alkoholizmu lub psychozy starczej. Chory ma zaburzoną głównie pamięć bezpośrednią, konfabuluje, traci orientację w czasie i zdolność normalnego funkcjonowania.
Dieta i ćwiczenia
W ciężkich zaburzeniach pamięci i koncentracji niezbędna jest pomoc farmakologiczna. Na przykład w przypadku choroby Alzheimera będą to środki zwiększające przepływ acetylocholiny. W depresji - leki przeciwdepresyjne, które poprawiają też pamięć. W przypadku zmian miażdżycowych dla poprawienia pamięci, koncentracji i uwagi stosowane są preparaty zawierające wyciąg z miłorzębu japońskiego.
Kłopoty z pamięcią mamy wszyscy i w każdym wieku. Nie wpadajmy więc w panikę, jeśli zapomnimy kluczy lub o terminie umówionego spotkania.
Możemy pomóc swojej pamięci:
Dbamy o dietę, bogatą w cynk (ryby, ziarna zbóż i fasola), bor (orzechy, winogrona i brzoskwinie), witaminy C, E i beta - karoten, których dużo znajdziemy w warzywach.
Ograniczamy tłuste i obfite posiłki, bo zaleganie ich w przewodzie pokarmowym powoduje uczucie zmęczenia i zmniejsza sprawność naszego umysłu. Ograniczamy też węglowodany.
Unikamy nadmiaru alkoholu, który skutecznie niszczy pamięć.
Ćwiczymy pamięć, dużo czytając, rozwiązując krzyżówki, ucząc się wierszy i starając się zapamiętywać przeczytane czy usłyszane informacje. Rozwijamy zainteresowania i nie rezygnujemy z nauki, niezależnie od wieku (może być to nauka języka obcego, fotografowania).
Dbamy o higieniczny tryb życia, z odpowiednią ilością snu w nocy i ruchu w ciągu dnia. Ruch poprawia krążenie krwi, a ta dotlenia mózg, który lepiej i wydajniej pracuje.
Likwidujemy napięcia. Zbyt duży pośpiech i nadmiar obowiązków są równie niekorzystne, jak bezczynność i nuda.
Nie zaniedbujemy chorób, które tylko pozornie nie mają związku z naszą pamięcią i uwagą - nadciśnienie, cukrzyca i wszelkie alergie. One mogą pogarszać nasz stan psychiczny, powodować zaburzenia w krążeniu mózgowym, a przecież wszystko to wpływa na pogorszenie uwagi, koncentracji i pamięci.
Nie zapominamy, że kawa i nikotyna to substancje doraźnie poprawiające koncentrację i wyostrzające uwagę.
Jeśli w krótkim czasie obserwujemy znaczne pogorszenie pamięci i trudności z koncentracją, musimy udać się do specjalisty.
artykuł Krystyny Zielińskiej
http://www.resmedica.pl/uklad-nerwowy/zaburzenia-pamieci