Neurochirurgia jest stosunkowo młodą dziedziną medycyny zajmującą się leczeniem chorób układu nerwowego. Zajmuje się leczeniem operacyjnym między innymi guzów mózgu, chorób naczyniowych (tętniaków, naczyniaków), zespołów bólowych, niektórych rodzajów padaczki, urazów głowy i ich skutków.
Charakterystyka trepanacji czaszki
Jedną z metod operacyjnych stosowanych w neurochirurgii jest trepanacja czaszki. Polega ona na wykonaniu otworu odsłaniającego opony mózgowe oraz mózg. Pojęcie trepanacja pochodzi od greckiego słowa trypanon i oznacza dosłownie "świder". W obecnych czasach zabieg ma charakter medyczny. W przeszłości trepanację stosowano również do innych, pozamedycznych celów (prawdopodobnie religijnych) między innymi wśród niektórych plemion afrykańskich.
Medyczne wykorzystanie trepanacji czaszki opisywane było już wiele lat przed naszą erą.
Trepanacja to metoda dotarcia do jamy czaszki za pomocą nawiercania otworów w kości. Używa się do tego wiertarki ręcznej lub elektrycznej nazywanej trepanem. Przed zabiegiem muszą zostać usunięte włosy z pola operacyjnego.
Wskazanie do trepanacji czaszki
Wskazaniem do wykonania zabiegu są najczęściej krwiaki wewnątrzczaszkowe, gdyż dzięki uzyskanemu dostępowi można usunąć krwiaka w postaci płynnej. Metodą tą zakładany jest także czujnik do pomiaru ciśnienia śródczaszkowego (konieczny w monitorowaniu niektórych stanów neurologicznych).
Trepanacja zwiadowcza
Trepanacja zwiadowcza polega na wykonaniu kilku otworów trepanacyjnych w celu umiejscowienia przyczyny dolegliwości. Jest wykonywana w trybie pilnym, gdy dochodzi do gwałtownego pogorszenia samopoczucia chorego wraz z cechami wgłębiania się mózgu. Wówczas bez przeprowadzania diagnostyki ze wskazań życiowych wykonywana jest operacja zwiadowcza.
Wywierca się w czaszce kilka otworów zwykle po stronie przeciwstawnej do występującego niedowładu, po stronie szerszej źrenicy lub ewentualnych złamań czaszki. Nawierca się czaszkę w okolicy czołowej, ciemieniowej, skroniowej. Jeżeli nie zostanie odnaleziona przyczyna dolegliwości, wykonuje się kolejne otwory. Następnie można dokonać ewakuacji krwiaka (czyli usunięcie). W razie konieczności operacja jest rozszerzana.
W trepanacji czaszki niekiedy po usunięciu zmiany w jej miejscu pozostawia się dreny, zmniejsza to ryzyko nawrotu krwiaka.
Sporadycznie wykonuje się również ewakuację krwiaków przez małe otworki kilkunastomilimetrowe - jest to tak zwana trepanacja małootworkowa.
Trepanacja czaszki a kraniotomia
Trepanacja czaszki jest metodą mniej inwazyjna od kraniotomii, gdyż pole operacyjne jest mniejsze. Jednak związane są z tym ograniczenia - na przykład w przypadku operowania krwiaków podtwardówkowych pozwala jedynie na usunięcie krwiaka, podczas gdy kraniotomia dodatkowo umożliwia zmniejszenie ciśnienia śródczaszkowego oraz pozwala kontrolować miejsce krwawienia.
Powikłania trepanacji czaszki
Możliwe powikłania po przeprowadzonej operacji to między innymi:
- powstanie krwiaka wewnątrzmózgowego,
- powstanie ostrego krwiaka nadtwardówkowego,
- powstanie krwiaka podtwardówkowego,
- odma podtwardówkowa prężna (czyli obecność powietrza),
- zawał mózgu (czyli niedotlenienie),
- obrzęk mózgu,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- ropniak podtwardówkowy,
- infekcja rany operacyjnej.
Wymienione powikłania mogą doprowadzić do pogorszenia stanu ogólnego, wystąpienia objawów ciasnoty śródczaszkowej, pojawienia się objawów ogniskowych i wystąpienia napadów padaczki. Czasami wymagają oprócz leczenia farmakologicznego ponownej operacji.
Kraniotomia
Szerszym zabiegiem operacyjnym jest kraniotomia. Metoda polega na płatowym szerokim otwarciu czaszki, następnie usuwana jest kość, która jednak może zostać po zakończeniu operacji przywrócona. Kość czaszki nawierca się także otworami trepanacyjnymi i pomiędzy nimi przecina specjalnym narzędziem. Następnie usuwana jest patologiczna zmiana.
Kraniotomia jest operacją o szerszym polu niż trepanacja czaszki. Stosowana jest w leczeniu wielu schorzeń neurologicznych.
Laminektomia
Laminektomia to zabieg przeprowadzany na kręgosłupie polegający na usunięciu jednego lub kilku łuku kręgów. Metoda umożliwia dostęp do kanału kręgowego i zawartego w nim rdzenia kręgowego, nerwów i naczyń. Najczęściej zabieg ten jest stosowany w przypadku zapadniętego lub wpuklającego się dysku międzykręgowego, ropniaka opony rdzenia kręgowego lub w objawach stenozy (zwężenia) kanału kręgowego.
Hemilaminektomia
Hemilaminektomia polega na jednostronnym usunięciu łuku kręgowego z zachowaniem wyrostków kolczystych i aparatu mięśniowo-więzadłowego. Stosuje się przy operacjach lędźwiowych przepuklin dyskowych. Stosowana może być także metoda mikrochirurgii. Pole operacyjne jest mniejsze niż w laminektomii.
Wybór metody chirurgicznej zależny jest od rodzaju schorzenia i stanu ogólnego chorego. W stanach nagłych często w pierwszej kolejności wykonywana jest trepanacja czaszki w celu szybkiego opanowania stanu zagrożenia życia. Każda metoda obarczona jest jednak powikłaniami. W niektórych schorzeniach (na przykład przewlekły krwiak podtwardówkowy powstały w wyniku urazu) zastosowanie mają zarówno trepanacja czaszki jak i kraniotomia.